Na enige tijd van stilte is de behandeling van het voorstel voor de Wet bestuur en toezicht rechtspersonen hervat. Gisteren was er een wetgevingsoverleg in de vaste commissie voor Justitie en Veiligheid.
Uit het ongecorrigeerd stenogram blijkt dat onder meer criminele stichtingen en professionalisering van bestuur en toezicht aan de orde zijn geweest. Hierna enige citaten uit het stenogram.
Criminele stichtingen
Vraag:
Ten slotte, voorzitter. De afgelopen tijd hebben we in verschillende onderzoeksrapporten gelezen hoe stichtingen een rol spelen in ondermijnende criminele activiteiten. Ik denk bijvoorbeeld aan het rapport van Tops en Tromp, “De achterkant van Amsterdam”, waarin verschillende voorbeelden worden genoemd van hoe stichtingen worden gebruikt om auto’s voor criminele activiteiten te registreren en ontmoetingsplekken zoals koffiehuizen te registreren. Verschillende wetenschappers hebben ons erop gewezen dat niet-ANBI-geregistreerde stichtingen vaak met niet-bonafide praktijken wegkomen en dat het toezicht vaak tekortschiet. Ik vraag de minister hoe hij daartegen aankijkt en of het niet een idee zou zijn om nu eens goed in kaart te brengen wat de voor- en nadelen zijn van verscherpt toezicht op stichtingen en andere niet-private rechtsvormen, bijvoorbeeld ook kijkend naar de Charity Commission in het Verenigd Koninkrijk. Daar zitten ook duidelijke nadelen aan. Dat vindt mijn fractie ook. Maar zou het niet goed zijn om de voor- en nadelen van zo’n verscherpt toezicht in kaart te brengen?
Antwoord minister (onder andere over goede doelen):
De heer Van den Berge vroeg naar het verscherpt toezicht waarbij hij verwees naar een aantal rapporten op het vlak van ondermijning die laten zien dat stichtingen soms ook gebruikt worden voor het wegsluizen van geld. Daarmee refereerde hij aan de Charity Commission die in het VK toezicht houdt op specifiek goede doelen en dus ook niet op alle stichtingen of alle rechtsvormen. In Nederland hebben we een iets ander stelsel, waarbij er ook sprake is van private vormen van toezicht. Dat is overigens niet het enige wat we doen. Er gebeurt ongelofelijk veel op dit terrein om te kijken hoe we misbruik van stichtingen kunnen tegengaan. Zo is het ministerie van Justitie betrokken bij een publiek-privaat samenwerkingsverband dat op dit moment plaatsvindt, het zogeheten project Malafide stichtingen, om te kijken waar de kwetsbaarheden zitten en wat we kunnen doen om een en ander te dichten. De eindresultaten daarvan worden binnenkort kenbaar gemaakt. Vorig jaar is er in de Kamer al uitvoerig gesproken over de aanpak van witwassen. Er lopen een aantal wetstrajecten die hier ook weer bij kunnen helpen, bijvoorbeeld het wetstraject rond het UBO-register en het wetstraject rond de transparantie van geldstromen, waar de heer Van Dam ook een vraag over stelde. Hij vroeg wat precies de relatie is met dat wetsvoorstel. Dat wetsvoorstel heeft betrekking op twee onderdelen. Het eerste deel is dat donaties van rechtspersonen aan rechtspersonen, stichtingen, verenigingen en kerkgenootschappen met bijvoorbeeld buitenlandse geldstromen beter en meer zichtbaar en kenbaar worden gemaakt. Maar het tweede deel ziet ook toe op de transparantie van de balans en de staat van baten en lasten van die rechtspersonen, die nog niet verplicht zijn om een jaarrekening in te dienen. (…)
Ik zie dat er verschillende trajecten lopen. Periodiek worden de risico’s op witwassen en terrorismefinanciering in kaart gebracht, waarbij ook specifiek wordt gekeken naar kwetsbaarheden bij stichtingen. De eerste risicobeoordeling heeft twee jaar geleden plaatsgevonden. De tweede volgt in de loop van dit jaar. Daarnaast is er een publiek-privaat samenwerkingsverband, genaamd project malafide stichting. Ik vermoed dat dat het meest tegemoetkomt aan wat u vraagt. Dat samenwerkingsverband kijkt wat de rol is van stichtingen, bijvoorbeeld op het gebied van ondermijning. Wat kunnen we doen om de kwetsbaarheden die daar zijn te ondervangen? Ik vermoed dat dat een heel eind uw richting opgaat. De eindresultaten verwachten wij binnenkort. Ik kijk even naar mijn ambtenaren. Ik ga ervan uit dat “binnenkort” vóór de zomer is. We kunnen aan de hand daarvan natuurlijk kijken of dat afdoende is en uw vragen beantwoordt, of dat dat wellicht nog om een vervolg vraagt.
Professionalisering bestuur en toezicht in de not-for-profit
De minister merkt hier het volgende over op:
Als we het hebben over maatschappelijke organisaties — ik geloof dat de heer Dam dat zei — dan heb je het toch ook over het cement in onze samenleving. Veel van die organisaties spelen een belangrijke rol als het gaat om het samenbrengen van mensen en het zorgen voor verbinding en verbondenheid tussen burgers, maar ook als het gaat om taken op het semipublieke terrein, bijvoorbeeld in de zorg en het onderwijs, en taken als het gaat om de kwaliteit van volkshuisvesting. Dat is belegd bij verenigingen en stichtingen. De kwaliteit van het werk hangt dan af van de inzet van bestuurders en goede, professionele toezichthouders.
(…) Het wetsvoorstel ligt er al een tijdje. In de tussentijd is het naar aanleiding van een aantal nota’s van wijziging wat aangepast. Als we even teruggaan naar de reden waarom het wetsvoorstel er nu ligt, vindt dat zijn oorsprong in grote incidenten en schandalen rond grote maatschappelijke organisaties die uiteindelijk op de fles gingen, zoals Meavita, Vestia en Amarantis. Ik geloof dat de partijgenoot van de heer Van den Berge, de huidige burgemeester van Amsterdam, er destijds een belangrijke rol in heeft gespeeld om eens na te gaan waar het in die instellingen fout is gegaan. Vaak zat het hem in het bestuur, dat onvoldoende zijn taken op zich nam, en in onvoldoende intern toezicht om erop toe te zien dat het hele stelsel goed werkte. Om die reden heeft een van mijn voorgangers in 2013 aangekondigd met een wetsvoorstel te komen om zo de kwaliteit van het bestuur en het toezicht in de semipublieke sector structureel te versterken. Vandaag hebben we het over dat wetsvoorstel. Er is wellicht een kleine opkomst, maar er is een groot belang.
Nu veranderen dit soort dingen niet alleen maar met een wet. Het is ook goed om te zien dat er in die hele sector van bestuur en toezicht eigenlijk al heel veel gaande is. Ik denk dat menig bestuurder of toezichthouder wel inziet dat, ook al opereer je in het maatschappelijk middenveld, dat niet een kwestie is van een erebaantje dat men er nog even bij doet, maar dat daar een grote verantwoordelijkheid bij komt kijken, zeker bij de toezichthouders. Dat is een heel goede beweging die we ook met dit wetsvoorstel een zet in de goede richting kunnen geven. Je zou kunnen zeggen dat we die ontwikkeling daarmee borgen of bestendigen. Is het dan nog nodig om met een aanvullend wetsvoorstel te komen? Mijn antwoord is “ja”, omdat je ziet dat die professionaliseringsslag nog niet overal is gemaakt. Ook nu nog, en in het afgelopen jaar, heeft de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd bij verschillende zorginstellingen geconstateerd dat er sprake is van een gebrek aan goed bestuur en intern toezicht. Wat dat betreft heeft dit wetsvoorstel niet aan actualiteit ingeboet.
Meer informatie:
- Pagina over de commissievergadering van 20 januari jl.
- Ongecorrigeerd stenogram (MS Word)
- Dossier op overheid.nl
Dit artikel verscheen eerder op het ondernemingsrechtweblog.
