Inmiddels heb ik de compromistekst [1] van de nieuwe Europese verordening ter bestrijding van criminaliteit door private ondernemingen (ook bekend als ‘witwasbestrijding), de Anti-Money Laundering Regulation (AMLR) doorgelezen.

De inhoud van deze Europese concept-wet is angstaanjagend.

Maakbaarheidsgeloof van de Europese wettenmakers

Ik noem wat algemene punten:

• De verordening ademt een ongegrond maakbaarheidsgeloof, wat gepaard gaat aan een autoritaire opzet van het systeem. De Europese antiwitwasautoriteit AMLA en de Europese Commissie krijgen zeer veel regelgevende bevoegdheden [2], waarbij tegenspraak onmogelijk is gemaakt. Zij zullen hun autoritaire gang kunnen gaan, zonder democratisch toezicht en zonder tegenwicht van de branches en ondernemingen die door de regels geraakt worden. Voorbeeld: AMLA mag zich met ieder detail gaan bemoeien tot aan indicatoren van verdachte activiteiten en gedragingen (art. 50 lid 5 AMLR).
• De verordening creëert een ongelofelijke bureaucratie. Onder meer moeten de witwasbestrijdingsplichtige ondernemingen bewijs leveren van al hun inspanningen. Naar verwachting zal de naleving nog duurder worden dan nu al het geval is. Het is van algemene bekendheid dat het huidige systeem al ineffectief is. De verordening gaat verder met de al bekende niet-werkende concepten.
• De verordening is ongelofelijk ingewikkeld met uitzondering op uitzondering. De regels houden geen rekening met witwasbestrijdingsplichtigen uit het midden- en kleinbedrijf. Dit soort regelgeving gaat er voor zorgen dat het mkb in bepaalde sectoren gaat verdwijnen. De regels houden ook geen rekening met de specifieke kenmerken van branches. Het is one-size-fits-all.
• De verordening staat vol met ongedefinieerde begrippen zodat de overheden hun handen vrij hebben.
• Er is een nieuwe categorie hoog risico landen gecreëerd, te weten ‘third countries enabling financial secrecy‘. Ik ben benieuwd of Zwitserland en Monaco daar ook onder vallen. Niet iedereen die een bankrekening in Zwitserland heeft is een crimineel. Overigens vind ik het niet erg als die Angelsaksische eilandjes zoals Bermuda hun rol gaan verliezen.
• Van harmonisatie binnen de EU is geen sprake, want er zijn veel bevoegdheden voor de lidstaten. De nationale risk assessments functioneren als regelgeving, terwijl ze daar niet voor bedoeld zijn.

Grondrechten bedreigd

De grondrechten lopen groot gevaar door AMLR, onder meer door het volgende:

• De verordening zet de foute lijn die er nu al is door, bijvoorbeeld door een te grote en onjuist gedefinieerde groep mensen tot ‘hoog risico’ op criminaliteit te bestempelen (politiek prominente personen, de ‘PEP’s’) en door daar ook hun familieleden (ouders, kinderen, broers en zussen) en ‘naaste geassocieerden’ bij te betrekken, die zonder onderbouwing exact hetzelfde behandeld moeten worden.
• Zonder onderbouwing is sprake van een veel te ruime definitie van de ‘uiteindelijk belanghebbende’ (ubo) en zullen in veel gevallen statutair bestuurders en andere topfunctionarissen als ubo worden aangemerkt, volledig onnodig als het gaat om mensen die al  in het handelsregister zijn ingeschreven als bestuurder. Er is een uitbreiding naar topfunctionarissen (naast de statutair bestuurders), waarvan ik het nut niet begrijp.
• De kleurloze opzet die voorkomt in het voorstel [3] is een ontmenselijking.
• Transacties kunnen worden vastgehouden zonder de rekeninghouder te informeren (gebeurt nu ook al, banken houden sommige ontvangsten eindeloos vast zonder de betrokkene te informeren).
• Alle witwasbestrijdingsplichtigen mogen bijzondere persoonsgegevens verwerken, niet alleen de grootbanken maar ook de boekhouder en de safeloketdienstverlener.
• De verordening bevat een generieke toestemming voor geautomatiseerde besluitvorming, voor alle soorten witwasbestrijdingsplichtigen, zonder dat sprake is van voorafgaande toetsing of de betreffende witwasbestrijdingsplichtige / branche wel in staat is dat zorgvuldig te doen. Er wordt alleen een DPIA geëist. Er wordt een uitzondering op de AI Act gecreëerd.
• De bewaarplicht – die bij langdurige relaties zoals met banken tot gevolg heeft dat gegevens extreem lang worden bewaard [4] – wordt uitgebreid met nog meer gegevens (alle transactiegegevens moeten tot in de eeuwigheid worden bewaard).
• Privacy is verdacht, aldus de bijlagen bij AMLR die voorschrijven waar een witwasbestrijdingsplichtige op moet letten. Een risicofactor is ‘the level of transparency, or opaqueness, the product, service or transaction affords‘ . Hoog risico zijn: ‘products or transactions that might favour anonymity‘.
• De ubo-registers worden weer openbaar. De grondrechten van burgers op gegevensbescherming worden uitgehold.
• Nieuwe ‘partnerships for information sharing‘ maken het mogelijk dat groepen witwasbestrijdingsplichtigen klanteninformatie met elkaar uitwisselen. Ook overheidsinstanties mogen aan de partnerships deelnemen. Het lijkt er op dat via deze partnerships het bancaire sleepnet mogelijk wordt gemaakt.
• Er is onvoldoende rechtsbescherming voor de klanten van de witwasbestrijdingsplichtige ondernemingen. De handhaving door de AVG-toezichthouders wordt niet opgeschaald voordat deze wetgeving in gaat.

De verordening zorgt er voor dat witwasbestrijdingsplichtigen excessief veel gegevens over hun klanten zullen gaan verzamelen, bijvoorbeeld vanwege de navolgende verplichtingen:

• De meldplicht van criminele vermoedens omvat niet alleen verdachte transacties maar ook van verdachte activiteiten. Dat gaat heel ver! Gaan nu alle witwasbestrijdingsplichtigen de activiteiten van hun klanten monitoren en analyseren? Hoe doen ze dat? (Alleen banken hebben heel gedetailleerde informatie.)
• De witwasbestrijdingsplichtige maakt een risicoprofiel van iedere klant op basis van diens beroep of bedrijf (wat heeft dat met criminaliteit te maken?), diens reputatie (waar baseren ze dat op?) en op ‘nature and behaviour’ (analyse van met wie iemand omgaat en waar hij/zij zich mee bezig houdt, op basis van de uitgaven en locatie-informatie?).

De praktijk leert overigens dat veel witwasbestrijdingsplichtigen zich onvoldoende aan de AVG houden en bijvoorbeeld nalaten om betrokkenen te informeren die geen klant zijn, maar van wie zij wel persoonsgegevens verwerken. Dat betekent dat zij niet kunnen controleren of hun gegevens wel juist zijn en op juiste gronden worden verwerkt.

Tot slot

Het vergt nadere studie om te zien wat de exacte gevolgen van deze nieuwe verordening zullen zijn. Daarbij zal ook de compromistekst van de richtlijn en de AMLA-verordening moeten worden betrokken.

Noten:

[1] Te vinden via dit artikel.
[2] Verhuld met begrippen als richtlijnen (guidelines), regelgevende technische standaarden (regulatory technical standards, ‘RTS’) en uitvoeringsregels (implementing acts).
[3] Voorbeeld: “Knowledge, intent or purpose required as an element of that conduct may be inferred from objective factual circumstances“, dus iemand is schuldig zonder dat tegenbewijs mogelijk is.
[4] De bewaarplicht eindigt pas vijf jaar na het eindigen van de relatie met de witwasbestrijdingsplichtige. Alleen bij kortdurende relaties is dat niet problematisch.