In een op 30 juni jl. bekend gemaakte brief van de ministers van Financiën en Veiligheid worden ingrijpende wijzigingen in de Wet ter voorkoming van witwassen en financieren van terrorisme (Wwft) en aanverwante regelgeving bekend gemaakt, onder meer:

• Stichtingen moeten de balans en de staat van baten en lasten deponeren bij het handelsregister. Het wetsvoorstel wordt deze zomer aan de Afdeling advisering van de Raad van State voorgelegd.
• Fondsen voor gemene rekening komen in een openbaar register van trusts (met de uiteindelijk belanghebbenden, een ruime groep betrokkenen). Een wetsvoorstel inzake het trustregister zal na de zomer worden geconsulteerd.
• Alle Wwft-plichtigen moeten meer investeren in witwasbestrijding.
• Contante betalingen vanaf EUR 3000 worden verboden voor handelaren.
• De Wwft-naleving door accountants wordt verbeterd, onder meer door uitbreiding van de capaciteit van het Bureau Financieel toezicht.
• Cryptovaluta worden gereguleerd. Er wordt vastgehouden aan het vreemde plan om de vergunningplicht in de Wwft onder te brengen. De uitkomsten van de FATF beslissingen inzake cryptovaluta zijn nog niet in deze brief verwerkt.
• Er wordt gesproken over de ‘trustsector’, waarbij zowel de Angelsaksische trust als trustkantoren (die voornamelijk als statutair bestuurders optreden) aan bod komen. Hoewel trustkantoren in essentie iets heel gewoons doen (rechtspersonen besturen), wordt nog steeds gedaan alsof trustkantoren een aparte activiteit is en valt op dat naleving van bestuurdersverplichtingen geen aandacht krijgt.
• Gegevensuitwisseling door de overheid met andere Wwft-plichtigen dan banken (genoemd worden levensverzekeraars, advocaten en notarissen) zal ook mogelijk worden.
• Diverse maatregelen ter bestrijding van ‘ondermijning’, praktisch lijkt dat met name over drugshandel en fraude te gaan en over het ‘afpakken’ van crimineel voordeel, zoals “non confiscation based confiscation”; mogelijk wordt hier “non conviction based confiscation bedoeld, het afpakken zonder dat degene van wie wordt afgepakt is veroordeeld voor een strafbaar feit.

Er zijn een aantal specifiek op banken en betaaldienstverleners gerichte maatregelen, onder meer:

• Banken mogen de transactiemonitoring gezamenlijk uitvoeren door middel van een ‘TM Utility’.
• Banken gaan een zwarte lijst van ongebruikelijke klanten aanleggen. Kennelijk gaat dit verder dan de bestaande zwarte lijst die banken al samen aanhouden.
• De opsporing mag gegevens over witwassubjecten aan de grootbanken verstrekken.
• In de overheidsdatabase met bankgegevens (het verwijzingsportaal bankgegevens) worden niet alleen rekeningnummers, namen rekeninghouders, de uiteindelijk belanghebbenden bij de rekeningen en openings- en sluitingsdatum rekening opgenomen, maar ook saldo- en transactiegegevens.
• De overheid gaat meer gegevens uitwisselen met banken.

Beoogd wordt de kwaliteit van het toezicht op de Wwft te verbeteren en opsporing en vervolging van criminaliteit te versterken. Diezelfde overheidsinstanties zullen volgens de plannen ook meer gaan samenwerken met de Wwft-plichtigen. De innige verstrengeling van toezichtssubjecten en toezichthouders zal vergroot worden.

Met deze maatregelen hopen de ministers een goede beurt te kunnen maken tijdens de FATF-toetsing in 2021.

Tot slot
Maatregelen ter verbetering van de gebrekkige informatievoorziening door overheid en toezichthouders inzake de Wwft werden niet aangekondigd.

Deze maatregelen zullen grote gevolgen hebben voor rechtspersonen en andere entiteiten en de bij die rechtspersonen betrokken aandeelhouders, bestuurders en anderen. Ik vraag me af of het niet eens tijd wordt om het civiele recht onder de loep te nemen en beter aan te sluiten op de concepten uit de witwasbestrijding.

Aanvulling 3 juli 2019
Zie over de gegevensuitwisseling ook het bericht van 2 juli 2019 van KNB: Ministers stimuleren info-uitwisseling tussen Wwft-instellingen.

Gejuich
Het lijkt er op dat brancheorganisaties en grote Wwft-plichtigen moeten juichen over de versterking van de witwasbestrijding, lees bijvoorbeeld deze grootbank.

Kritiek van Wwft-plichtigen die ‘boter op hun hoofd hebben‘ wordt namelijk niet geduld, ook al is het terechte kritiek, bijvoorbeeld omdat er grote fouten in de systematiek zitten. Iemand met kritiek wordt op impliciete of expliciet wijze voor maffiamaatje uitgemaakt. Dat lijkt me de reden waarom kritische reflectie en volwassen tegenspraak in de witwasbestrijding ontbreekt.

Weg met cash
Er verschenen de nodige artikelen over de beperkingen inzake contante betaling. Onder meer in de Volkskrant, Wat heeft het kabinet tegen cash geld?. Matthijs Bouwman schrijft in het FD dat hij heel goed zonder contanten kan. Strafrechtadvocaat Judith de Boer waarschuwt in ‘Geldt stinkt‘ dat de voorgestelde maatregelen rondom contant betalen tot uitsluiting kunnen leiden en dat onterechte rechtsmaatregelen tegen vermeende witwassers hoge (advocaat)kosten voor betrokken burgers kunnen opleveren.

Aanvulling 25 juli 2019
In NRC verscheen een artikel over de schaduwkanten van de witwasbestrijding, Bestrijden van witwassen raakt ook vrijheid van burger. Overigens vergeet de auteur te melden dat contant betalen allerlei voordelen heeft, zoals het gelijk oversteken en bescherming tegen de datazucht van banken.

Aanvulling 2 juli 2020
Lees het persbericht van 18 juni jl. vol met stoere Veiligheids-taal:

Circa 400 MIT-specialisten erbij in aanpak ondermijnende criminaliteit
Nieuwsbericht | 18-06-2020 | 16:21

Het nieuwe Multidisciplinair Interventieteam (MIT) groeit de komende jaren uit tot een team van circa 400 extra specialisten om de aanpak van georganiseerde ondermijnende criminaliteit te versterken. Het MIT kan dankzij investeringen van het kabinet uitgroeien naar een (inter)nationaal opererend team dat zich gaat toeleggen op het blootleggen en frustreren van criminele structuren en hun illegale verdienmodellen die onze samenleving dreigen te corrumperen. Verder wordt het stelsel van Bewaken en Beveiligen verstevigd. In diverse wijken worden preventieve maatregelen ingezet om criminele carrières van jongeren te voorkomen. Ook worden projecten opgezet en maatregelen onderzocht om crimineel vermogen beter in beeld te brengen en af te pakken.

Dat blijkt uit de brief die minister Grapperhaus van Justitie en Veiligheid vandaag naar de Tweede Kamer heeft gestuurd over de nadere uitwerking van het breed offensief tegen georganiseerde ondermijnende criminaliteit.

,,Afschuwelijke gebeurtenissen met excessief geweld de afgelopen tijd laten zien dat de georganiseerde ondermijnende criminaliteit nietsontziend is en draait om geldgewin ten koste van alles wat ons lief is. Deze ondermijning van onze democratische rechtsstaat is absoluut onacceptabel. De weg is nog lang, maar met inzet van alle instituties – van politie tot onderwijs – kunnen we dit stoppen. Oprollen, afpakken en voorkomen is onze inzet.’’

aldus minister Grapperhaus.

MIT
In april dit jaar is een begin gemaakt met de inrichting van het MIT door politie, Openbaar Ministerie (OM), Fiscale Inlichtingen en OpsporingsDienst (FIOD), Douane, Belastingdienst, Koninklijke Marechaussee (KMar) en Defensie. De komende jaren zal het MIT uitgroeien tot een data-gedreven team van 400 specialisten op het gebied van intelligence en digitaal, internationaal en financieel toezicht, handhaving en in de opsporing. Het MIT richt zich op het blootleggen en duurzaam verstoren van criminele netwerken en hun bedrijfsprocessen. Dit doet het team door samen met haar partners machtsposities van sleutelfiguren af te breken, crimineel vermogen af te pakken en barrières op te werpen tegen crimineel handelen en het verkrijgen van zwart geld. Daarbij wordt internationaal geopereerd, met aandacht voor bron-, doorvoer- en bestemmingslanden van de illegale drugsindustrie en voor logistieke knooppunten als havens en vliegvelden.

Het MIT opereert in aanvulling op – en in samenwerking met de bestaande diensten, die zich met de aanpak van ondermijning bezighouden. Ook met private partners, zoals banken en logistieke bedrijven, wordt samengewerkt om kwetsbaarheden in de legale economische structuren bloot te leggen en gezamenlijk barrières op te werpen voor misbruik door criminelen.

Bewaken en Beveiligen
Lokale bestuurders, rechters, officieren van justitie, advocaten, agenten en journalisten – die in hun werk in dienst staan van de rechtsorde – moeten hun beroep veilig en zonder angst kunnen uitoefenen. Ook kroongetuigen moeten onder veilige omstandigheden hun rol kunnen vervullen. Bescherming van deze personen is volgens minister Grapperhaus een voorwaarde voor het functioneren van de democratische rechtsstaat en daarmee van essentieel belang in de strijd tegen de georganiseerde ondermijnende criminaliteit.
Over de hele linie wordt het stelsel van Bewaken en Beveiligen versterkt met capaciteit en middelen bij de politie, het OM, de KMar en de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV). Zo komt er voor verbeterde informatie-uitwisseling en advisering in totaal 80 fte bij, zodat tijdig en passend beveiligingsmaatregelen kunnen worden getroffen bij dreiging, risico of de mogelijkheid van geweld en tijdig kan worden op- of afgeschaald. Voor de uitvoering hiervan wordt onder meer de politie versterkt met 120 fte, door in alle regionale politie-eenheden specialistisch opgeleide ‘Bewaken en Beveiligen-teams’ in te stellen. Deze ‘flexteams’ zorgen voor meer slagkracht van de politie bij de uitvoering van beveiligingsmaatregelen. Verder wordt geïnvesteerd in de politie om 24 uur per dag cameratoezicht te kunnen uitvoeren, in persoonsbewaking door de KMar en in andere innovatieve maatregelen, waaronder minder zichtbare beveiligingsmaatregelen.

Financieel opsporen
Het MIT gaat een belangrijke bijdrage leveren aan het frustreren van criminele bedrijfsprocessen en hun verdienmodellen. Ook zitten nieuwe instrumenten in het vat om beter zicht op crimineel vermogen te krijgen. Zo moet straks het ‘vermogensdossier ’ in zaken waarin kan worden afgepakt steeds actueel in beeld brengen welk vermogen een verdachte heeft, zodat scherper duidelijk wordt waarop en op welke wijze beslag kan worden gelegd. Ook wordt er gewerkt aan een project om een actueel vermogensbeeld te krijgen op openstaande hoge ontnemingen. Dat betekent een intensivering voor het Centraal Justitieel Incassobureau (CJIB) om lastig vindbaar vermogen te traceren, waarna het kan worden afgepakt. Verder wordt gewerkt aan het bevriezingsbeslag, waarmee vermogensbestanddelen in de opsporing direct kunnen worden vastgehouden als er nog een ontnemingsmaatregel open staat.
De mogelijkheden van ‘strafrechtelijke curatele’ worden onderzocht. Daarmee kan de rechter bij het opleggen van een ontnemingsmaatregel de beschikkingsbevoegdheid van de veroordeelde over zijn vermogen beperken. Door de onder toezichtstelling kan een (deels) niet geïnde ontnemingsvordering direct worden geïnd als een veroordeelde weer vermogen opbouwt. Verder bekijken het OM en Rijksvastgoedbedrijf de mogelijkheden van maatschappelijke herbestemming van afgepakt vastgoed. Voor burgers wordt de aanpak van ondermijnende criminaliteit zichtbaar zodra afgepakt vastgoed een herbestemming krijgt die bijdraagt aan de leefbaarheid in hun betrokken wijk.

Preventie
Voor de versterking van de preventieve aanpak in het breed offensief tegen georganiseerde ondermijnende criminaliteit wordt in 2020 15 miljoen euro uitgetrokken. Zo zullen projecten beginnen in acht gemeenten – Amsterdam, Rotterdam, Den Haag, Utrecht, Tilburg, Eindhoven, Arnhem en Zaanstad – waar kwetsbare jongeren het risico lopen af te glijden in het criminele circuit.
Voor 2021 en 2022 is er respectievelijk 15 en 10 miljoen euro beschikbaar voor verdere versterking van de lokale (en regionale) aanpak. Minister Grapperhaus trekt met minister Dekker voor Rechtsbescherming samen op met de andere departementen van OCW, BZK, SZW en VWS, de Vereniging van Nederlandse Gemeenten en het Aanjaagteam Ondermijning in het wegnemen van voedingsbodems voor ondermijnende criminaliteit door de aanpak van sociale problemen in steden en buurten. Ook werkt minister Grapperhaus met staatssecretaris Blokhuis van VWS samen in het tegengaan van normalisering van drugsgebruik.