Het advies van de Afdeling advisering van de Raad van State over het wetsvoorstel Wet plan van aanpak witwassen is zeer kritisch over de plannen van de banken om samen alle transacties te monitoren, zo blijkt uit het recent bekend gemaakte advies. In de samenvatting staat onder meer:

Vergaande inbreuk op grondrechten
De Afdeling advisering onderschrijft het doel van het wetsvoorstel: bestrijden van witwassen en financieren van terrorisme. Ze onderkent dat zogeheten poortwachters (zoals banken) een belangrijke rol spelen om misbruik van het financiële stelsel te voorkomen. Twee van de voorgestelde maatregelen leiden echter tot vergaande inbreuken op grondrechten van burgers en bedrijven die vertrouwelijke gegevens en de persoonlijke levenssfeer beschermen. Hoe belangrijk de bestrijding van witwassen en van financiering van terrorisme ook is, bij deze maatregelen is de vraag of het doel de middelen wel heiligt. Deze middelen gaan in de opzet van het wetsvoorstel te ver. Het gaat daarbij om informatie-uitwisseling bij gezamenlijke monitoring van banktransacties en bij cliëntenonderzoek.

Gezamenlijke monitoring banktransacties
Het wetsvoorstel maakt het mogelijk voor banken om hun transactiegegevens samen te brengen in een centrale database. Het maakt het vervolgens mogelijk deze gegevens onderling te delen om witwassen en financieren van terrorisme te bestrijden. Vijf Nederlandse banken hebben in 2019 het voornemen opgevat om bijna tien miljard transacties per jaar bij 35 miljoen cliënten samen te monitoren. Het voorstel regelt dit. Zo zullen er vertrouwelijke gegevens worden opgeslagen, geanalyseerd en bewerkt van vrijwel alle Nederlandse burgers en bedrijven. De massale schaal waarop banktransacties gezamenlijk zullen worden gemonitord is ongekend en betekent een vergaande inbreuk op de vertrouwelijkheid van gegevens van burgers en bedrijven. Daarbij gaat het niet alleen om het recht op privacy. Deze monitoring kan ook leiden tot uitsluiting en discriminatie. De Afdeling advisering is van oordeel dat het niet is aangetoond dat deze gezamenlijke transactiemonitoring noodzakelijk en proportioneel is. Daarbij komt dat het wetsvoorstel geen passende rechtsbescherming biedt; ook deze wordt als het ware uitbesteed aan de banken. Het advies is dan ook de grondslag voor de gezamenlijke transactiemonitoring uit het wetsvoorstel te schrappen.

Gegevensdeling bij onderzoek naar cliënten
Het voorstel houdt een verplichting in voor een instelling om bij onderzoek naar een (potentiële) cliënt met een hoog risico navraag te doen bij andere instellingen. De bevraagde instelling is dan verplicht om gegevens te delen. Deze gegevensdeling is een inbreuk op de bescherming van vertrouwelijke bedrijfs- en persoonsgegevens. Ook staat het voorstel op gespannen voet met het beroepsgeheim van notarissen en advocaten. Volgens het wetsvoorstel zijn zij niet gehouden aan hun geheimhoudingsplicht als zij de gegevens uitwisselen. De Afdeling adviseert de noodzaak en proportionaliteit van deze maatregel alsnog beter te motiveren.

Vanwege deze bezwaren adviseert de Afdeling om het wetsvoorstel niet bij de Tweede Kamer in te dienen, tenzij het is aangepast.

Dit advies is op 13 januari 2021 vastgesteld, zodat mag worden aangenomen dat de ministeries van Financiën en Veiligheid er mee bekend zijn.

Mislukte concepten FATF
Mijn standpunt is dat de behoefte van banken aan gezamenlijke transactiemonitoring duidelijk maakt dat de concepten van FATF en Europa inzake witwasbestrijding een mislukking zijn: naleving van die concepten is alleen mogelijk door een pseudo-overheid zonder democratische controle, Transactiemonitoring Nederland (TMNL), te creëren. Als de overheid graag alle transacties wil monitoren zal men het betalingsverkeer onder democratische controle zelf moeten uitvoeren.

Ministerie van Veiligheid lijkt advies Raad van State naast zich neer te leggen
Toch hoorde ik de vertegenwoordigster van het ministerie van Veiligheid op het Risk & Compliance congres dat ik afgelopen donderdag bijwoonde zeggen dat haar ministerie de samenwerking van de banken door middel van TMNL een goed idee vindt. Dat maakt duidelijk dat haar ministerie en dat van Financiën de grondrechten van burgers niet wensen te respecteren, wat buitengewoon zorgelijk is.

Hoe weinig interesse het kabinet heeft voor grondrechten blijkt ook inzake NCTV, lees mijn blog NCTV krijgt datagraaiwet in plaats van standje, en in het bulkdata schandaal bij de AIVD (dat het kabinet gaat legaliseren, lees bij security.nl).