De moderne overheid is onbarmhartig. Dat hebben we opnieuw kunnen leren door de toeslagenaffaire [1], daar werd gebruik gemaakt van discriminatoire risicoprofielen. Hoewel er wordt geroepen dat men het lesje heeft geleerd, gaat diezelfde overheid op andere terreinen vrolijk door met dezelfde praktijken.

Één van die domeinen waar de overheid onmenselijke methoden hanteert, toegejuicht door de media, is de criminaliteitsbestrijding [2]. Dat komt niet alleen tot uiting in naar mijn mening verwerpelijke methoden zoals de Wet Damocles, non-conviction based confiscation (afpakken, ontnemen) en kleurloze opzet, maar ook in het verantwoordelijk stellen van bestuurders voor de fouten of onmacht van hun ondergeschikten respectievelijk hun organisaties.

Koppensnellen
Het mislukken van de criminaliteitsbestrijding door banken [3] is geen reden om te na te gaan of er menselijke eisen aan deze ondernemingen worden gesteld, of anders gezegd: of het concept achter die overheidstaak door banken wel klopt.
Nee, het is aanleiding om te kijken of de koppen van de topbestuurders van de banken figuurlijk gesneld kunnen worden. Onder gejuich van de zogenaamde kwaliteitsbladen wordt het Openbaar Ministerie door het gerechtshof [4] achter een voormalig topbestuurder van ING (Hamers) aan gestuurd. Verheugd constateren diezelfde kranten dat ook voormalig topbestuurder Zalm nu door het Openbaar Ministerie extra wordt onderzocht.

Samen risicoprofielen maken
De toeslagenaffaire gaat over discriminatie bij het opstellen van risicoprofielen. De kernverplichting van banken in de witwasbestrijding is dat zij van al hun klanten, groot en klein, risicoprofielen moeten maken. Die risicoprofilering is reden voor een wet die samenwerking tussen banken op het gebied van risicoprofilering mogelijk moet maken: de Wet gegevensverwerking door samenwerkingsverbanden (WGS). Die wet is onlangs door dezelfde Tweede Kamer aangenomen die nu zo kritisch is over de toeslagenaffaire. Van de middenpartijen hebben alleen D66, GroenLinks en SP tegen gestemd.

Tunneldenken
Ik vind het hiervoor beschreven tunneldenken onder de maat en het maakt me niet uit of het uit de Tweede Kamer, de rijksoverheid of van de media komt. Zo lang de wettenmakers, de beleidsmakers en de persmuskieten alleen selectief geïnteresseerd zijn in wat de toeslagenaffaire voor de rechtsstaat betekent en niet bereid zijn om te kijken wat het betekent voor andere domeinen (zoals de witwasbestrijding) [5], gaan we er nooit komen.

Noten
[1] Wat veel artikelen oplevert, waarvan de nodige openbaar toegankelijk zijn, onder meer:

• Aalt Willem Heringa, De kabinetsreactie op ‘Ongekend Onrecht’: twee aanbevelingen voor het vervolg, Montesquieu Instituut, 19 januari 2021.
• Bart Jan van Ettekoven, voorzitter van de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State, artikel in het NJB, 15 januari 2021.
• Jesse Frederik schreef een boek over de toeslagenaffaire. Lees ook het artikel De tragedie achter de toeslagenaffaire, De Correspondent, 15 januari 2021: “De toeslagenaffaire ontstond niet door kwaadwillende personen of schuldige kabinetten, maar door de dynamiek tussen de regering, de Tweede Kamer, de ambtenarij, de rechtspraak, de pers en wijzelf – kijkers en kiezers“.
• Leonard Besselink, Hoogste rechter, hoogste onrecht: over de rechter en de wet in de Toeslagenaffaire, Nederland Rechtsstaat, 8 januari 2021.
• Rasit Elibol, Het vertrouwen van de kwetsbare burger neemt terecht af, De Groene 6 januari 2021.
• Marcel ten Hooven, ‘Je kunt in Nederland beter een verdachte dan een burger zijn’, De Groene, 5 januari 2021.

Achter betaalmuren onder meer: Oud-ombudsman Alex Brenninkmeijer ziet in de toeslagenaffaire geen bedrijfsongeluk maar een falend systeem,Trouw, 31 december 2020; Toeslagenaffaire, dat is de mens versus het systeem, Marcel Canoy, FD 27 december 2020.
Er staan enkele berichten op dit blog over de toeslagenaffaire.
[2] Ook wel bekend als witwasbestrijding, in Nederland vastgelegd in de Wet ter voorkoming van witwassen en financieren van terrorisme (Wwft) en in diverse andere wetten.
[3] Als banken het al niet voor elkaar krijgen, waarom zouden andere private partijen het dan wel kunnen?
[4] Uitspraak hof, waarin al lijkt te worden vooruitgelopen op de strafbaarheidsvraag, lees dit artikel. Naar aanleiding van deze uitspraak verschenen diverse triomfantelijke verhalen dat ‘eindelijk’ bestuurders aangepakt zouden kunnen worden.
[5] Lees een uitspraak over een ondernemer die door toedoen van zijn accountant een fout maakte bij de NOW, die volgens de rechter niet hersteld kan worden: “Nu de wetgever er bewust voor heeft gekozen geen hardheidsclausule op te nemen in de NOW 2.0 biedt die regeling in dit geval ook overigens geen ruimte om af te wijken van de bepalingen uit de NOW 2.0 en alsnog tot toekenning van een voorschot over te gaan“. En zie ook onderstaande tweet die naar een Hoge Raad uitspraak verwijst:

De #toeslagenaffaire toont aan hoe ongecontroleerde (fraude)opsporing kan ontsporen.

De Hoge Raad – ondertussen – op 01-12-2020:

“De rechter heeft niet de taak de rechtmatigheid en de integriteit van het optreden van politie en justitie als geheel te bewaken.” (HR:2020:1889)

— Max den Blanken (@maxdenblanken) January 5, 2021

Aanvulling 29 januari 2021
Vandaag prominent in het FD een staaltje koppensnellen, waar deze krant zo goed in is: ‘Zaak-Hamers maakt wellicht duidelijk wanneer slecht leidinggeven strafbaar wordt’. Door middel van deze kop veroordeelt het FD Hamers bij voorbaat, ten eerste door de suggestie wordt gewekt dat hij slecht leiding zou hebben gegeven (makkelijke praat bij een grote organisatie als ING Bank) en ten tweede doordat wordt aangegeven dat het door een bestuurder fouten maken strafbaar kan zijn. Voor het strafbaar zijn van een bestuurder gelden andere criteria.
Het is een oppervlakkig artikel waarin niet op de problematiek van het leiding geven aan grote organisaties wordt ingegaan en ook niet op de privatisering van de criminaliteitsbestrijding naar banken. Hoewel in net Nederlands geformuleerd, is het een voorbeeld van een artikel dat net zo goed in kortere vorm op geenstijl had kunnen staan. Het is een onderbuikverhaal waar we het FD niet voor nodig hebben. Jammer dat Nederland geen kwaliteitskranten heeft.

Aanvulling 31 december 2021
Lees in het Parool: Marcel Levi: ‘De vertrouwensbreuk tussen overheid en burgers is een crisis nóg groter dan corona’.