Terwijl ondernemingen op grond van de Wwft worden opgejaagd om criminaliteit op te sporen door middel van data-analyse en (risico)profilering, is de overheid op 1001 manieren met hetzelfde bezig. Een van die projecten zag ik onlangs voor het eerst door middel van de site zichtopondermijning.nl. Op de site wordt vermeld dat ‘City Deal Zicht op Ondermijning‘ een samenwerkingsverband is tussen een aantal grote gemeenten, plus enige ministeries (natuurlijk zijn Financiën en Veiligheid er bij) en Belastingdienst, OM, politie en CBS.

De activiteiten van het samenwerkingsverband worden op de site als volgt beschreven:

Het doel van deze City Deal is om bij te dragen aan de preventieve aanpak van ondermijnende criminaliteit. De ambities daarbij zijn als volgt:

• Inzichten verkrijgen in lokale en regionale patronen binnen georganiseerde ondermijnende criminaliteit;
• Gelegenheidsstructuren en kwetsbare sectoren en branches herkennen;
• Een (gebrek aan) maatschappelijke weerbaarheid onderkennen.

Middels deze patronen wordt het mogelijk om een effectieve(re) strategie te formuleren die gericht is op handhaving en preventie.

Er verschijnt een disclaimer inzake de naleving van de AVG:

Het doel van de City Deal Zicht op Ondermijning en van dit dashboard is het zichtbaar maken van patronen en opdoen van inzichten die bijdragen aan de aanpak van ondermijnende criminaliteit. De analyses zijn nadrukkelijk niet gericht op opsporing. Er is niet ingezoomd op individuele personen of bedrijven.

Om, conform de CBS-wet, het risico op onthulling van individuele gevallen zo beperkt mogelijk te maken, zijn aantallen steeds afgerond op tientallen. Uitkomsten op basis van minder dan tien waarnemingen zijn bovendien onderdrukt of, in het geval van tellingen, naar tien afgerond. Als combinaties van inzichten uit verschillende onderdelen van dit dashboard tot kleine groepen leiden, zijn die groepen weer zo klein in omvang dat geen harde conclusies aan de cijfers verbonden kunnen worden.

Op dit moment kent de site twee hoofdstukken: vastgoed en drugs.

Ondermijnend vastgoed
Ik heb gekeken bij de rubriek vastgoed onder ‘omvang per profiel‘ en zie daar opmerkelijke zaken. Deze rubriek gaat alleen over woningen, want onder ‘omvang per profiel’ staat dat het gaat om “Aantal woningen en WOZ-waarde waarvan de eigenaar voldoet aan het profiel, per gemeente“.

Men heeft bijzondere profielen gedefinieerd:

1. “Alleenbestuurder van stichting”, beschreven als: “Eigenaar is de enige bestuurder van een stichting. Dit kan een woningstichting zijn, maar ook iedere andere type stichting“. Dus als ik het goed begrijp gaat het niet om stichtingen die eigenaar van woningen zijn, maar wordt van iedereen die enig statutair bestuurder van ‘een stichting’ is zijn privé-eigendom apart geregistreerd? Vreemd. Zijn alle enig bestuurders van stichtingen criminelen? Waarom zijn enig bestuurders van bv’s geen criminelen?
2. “Beroepsbestuurder van stichtingen“, hier luidt de toelichting: “Eigenaar is een bestuurder van 5 of meer stichtingen. Dit kunnen woningstichtingen zijn, maar ook iedere andere type stichting“. Zelfde opmerking als bij 1: waarom wordt privé-eigendom van een bestuurder geregistreerd? Hier is niet als vereiste vermeld dat de persoon enig bestuurder is van vijf of meer stichtingen.
3. “Doorsluishuizen“: dit zijn particuliere koopwoningen die in de periode van 21 jaar (1995-2016) meer dan vijf keer zijn geleverd. Dit is kennelijk er op gebaseerd dat mensen meestal meer dan vier jaar op 1 adres wonen. Ik ben benieuwd welk gedeelte van deze groep woningen bij criminelen in gebruik is. Waarom is hier geen criterium dat een woning binnen relatief korte tijd (bijvoorbeeld twee tot vier jaar) van eigenaar wisselt?
4. “Eigenaar met buitenlands adres“: betreft Nederlandse ingezetenen die na januari 1995 naar het buitenland zijn geëmigreerd en eigenaren die na 1 januari 1995 een relatie met de Nederlandse staat hebben (gehad), bijvoorbeeld omdat hij of zij (tijdelijk) in Nederland hebben gewerkt. Deze rubriek omvat dus niet alle eigenaren met buitenlands adres, wat volgens de toelichting wordt veroorzaakt doordat zij niet voorkomen “in de bestanden“, terwijl ze natuurlijk wel in het kadaster zijn geregistreerd.
5. “Onbekende eigenaar“: dit zijn [a] eigenaren-natuurlijke personen waarvan geen bsn in het BRP staat, het bsn onbekend is dan wel er een bsn is maar de persoon niet in het inkomensregister voorkomt; [b] verder zijn het eigenaren-rechtspersonen, die onbekend zijn dan wel waarvan geen fiscaal nummer bekend is in het ABR van het CBS. Het lijkt er op dat de deze rubriek te maken heeft met incomplete registraties bij onder meer het CBS, want in het kadaster zal ongetwijfeld een eigenaar zijn vastgelegd.

In een toelichting elders [*] staat dat men onder stichtingen ook verenigingen verstaat, hoewel onder ‘begrippen’ bij de alleenbestuurder weer alleen de stichting wordt genoemd. Ik ga er van uit dat de vermelding van verenigingen op een vergissing berust.

Verdachte bestuurders van stichtingen en buitenlandse eigenaren
De profielen geven aan dat alle bestuurders van stichtingen en alle buitenlandse eigenaren die uit Nederland komen, dan wel een relatie met Nederland hebben gehad, per definitie verdacht worden gevonden op het gebied van transacties met woningen. In het hoofdstuk drugs kom ik deze profielen niet tegen.

De toelichting vertelt niet hoe de bedenkers bij deze merkwaardige profielen zijn gekomen en waarom alleen bestuurders van stichtingen en buitenlandse eigenaren relevant zijn.

Apart is deze opmerking in de toelichting [*] “Een deel van de stichtingen heeft een onbekende bestuurder“. Rechtspersonen zonder bestuurder worden door de Kamer van Koophandel ontbonden, dus zouden er niet moeten zijn.

Uitkomsten gegevens ondermijnend vastgoed en de alleenbestuurder
Als ik kies voor de ‘alleenbestuurder van stichting‘ blijken er in het jaar 2018 welgeteld 48.630 woningen te zijn die een dergelijke natuurlijke persoon als eigenaar hebben:

In de toelichting staat: “Voor de profielen geldt dat deze gaan over de koopwoningen van particuliere eigenaren. Woningen in eigendom van bedrijven, stichtingen en woningbouwverenigingen worden buiten beschouwing gelaten“.

Wat kan je uit het resultaat afleiden? Niets, lijkt me. In de toelichting staat het volgende:

De resultaten van de analyses geven inzicht in trends en patronen en lenen zich niet voor opsporingsdoeleinden. Wel kunnen de resultaten kansrijke zoekgebieden identificeren en zo richting geven aan bestaande interventies en beleidskeuzes van alle veiligheidspartners.

Het is wel heel optimistisch dat ‘kansrijke zoekgebieden‘ kunnen worden geïdentificeerd aan de hand van ‘alleenbestuurders van stichtingen‘. Waar is dat op gebaseerd?

Onverklaarbare woningaankopen
In deze rubriek meent men te kunnen signaleren of een woning door een natuurlijke persoon wordt gekocht, terwijl deze daar de financiële middelen niet voor zou moeten hebben. In de toelichting wordt uitgelegd waarop de onverklaarbaarheid is gebaseerd:

Berekening onverklaarbare som geld
Om tot de onverklaarbare som geld te komen wordt eerst het maximaal te besteden bedrag per huishouden berekend (zie formule hieronder), daarna wordt dit bedrag afgetrokken van de aankoopprijs van de woning. Het maximaal besteedbaar bedrag is een bedrag dat een huishouden maximaal te besteden heeft volgens de financiële gegevens van de belastingdienst en de transactiegegevens van het kadaster.

Maximaal besteedbaar bedrag* bestaat uit:

• Huishoudinkomen
• Geschatte inkomsten uit onroerend goed
• Geschatte waardestijging effecten en aanmerkelijk belang
• Verkrijgingen (erfenissen)
• Schenkingen (netto schenkbedrag)
• Verkochte woningen
• Verkocht overig onroerend goed (niet woningen)
• Mogelijk gebruikt ondernemingsvermogen
• Ingelegde bank- en spaartegoeden
• Mogelijk verkocht aanmerkelijk belang
• Mogelijk verkochte overige bezittingen
• Mogelijk verkochte effecten
• Toegenomen schulden

* Het maximaal besteedbaar bedrag kan ook negatief zijn. De schulden kunnen bijvoorbeeld zijn afgenomen in plaats van toegenomen en het spaargeld kan juist zijn toegenomen in plaats van afgenomen. Een negatief maximaal besteedbaar bedrag betekent dat er per definitie sprake is van een onverklaarbare som geld, omdat er niet genoeg geld is geweest om te besteden aan de woning(en).

Er wordt iets gezegd over de beperkingen in het inzicht in inkomsten en vermogen. Dat neemt niet weg dat men kennelijk veronderstelt over voldoende gegevens te beschikken om te kunnen vaststellen of iemand de middelen had voor de aankoop. Ik ben benieuwd naar de foutmarge in dit systeem, daar vertelt de toelichting niets over.

Drugs
Het deel over drugscriminaliteit lijkt veel concreter te zijn dan het vastgoed-hoofdstuk. Waarschijnlijk komt dat omdat er veel gegevens over daders, verdachten en hun familieleden beschikbaar zijn. Een beperking lijkt me dat de gegevens verdachten betreffen en uit de politiebestanden komen, waarvan bekend is dat er veel fouten in zitten.

Verdachte familieleden
Boeiend is dat familieleden (biologische verwanten, te weten ouders, kinderen, grootouders, broers en zussen, ooms en tantes en neven en nichten) van drugsverdachten zelf ook verdacht zijn. Dat blijkt uit de statistiek inzake het aandeel woningen in een gemeente dat in bezit is van familieleden van drugsverdachten, exclusief de eigen woning van die familieleden (drugs > vastgoed van familie) en uit de uitvoerige toelichting. Uit een andere statistiek (drugs > persoonskenmerken) blijkt overigens dat de meerderheid van de drugsverdachten in een huurwoning woont.

Migratie als ondermijningsrisico
Onder de begrippen staan begrippen die aangeven dat de samenstellers van het systeem migratie (kan ook binnen de EU zijn) als een ondermijningsfactor beschouwen:

• Eerste generatie migratieachtergrond.
• Generatie migratieachtergrond, dit omvat personen met een eerste generatie migratieachtergrond en personen met een tweede generatie migratieachtergrond.
• Migratieachtergrond.
• Niet-westerse migratieachtergrond.
• Tweede generatie migratieachtergrond.
• Westerse migratieachtergrond.

Ik ben benieuwd of de Autoriteit Persoonsgegevens en het College voor de Rechten van de Mens hier al eens naar gekeken hebben. Want dit lijkt wel heel erg op SyRI-praktijken.

Tot slot
Het lijkt er op dat zichtopondermijning.nl weinig zicht op ondermijning bij woningen geeft. Of de informatie inzake drugsverdachten zinvol is, kan ik niet beoordelen. Jammer is dat een algemene wetenschappelijke toelichting op de aanpak, de gekozen profielen en andere elementen van het systeem ontbreekt. Zo had ik graag gezien wat de basis is van de vastgoedprofielen en hoe het zit met de foutmarges.

Hopelijk is het niet een product van het onderbuikgevoel van de opsporing.

[*] Technische toelichting.

LinkedIn commentaar
Op LinkedIn kondigde het Centrum voor Criminaliteitspreventie en Veiligheid (CCV) de ondermijningssite aan, waarop de volgende reactie door een deskundige kwam:

IQ is wat een IQ test meet. Is ondermijning wat een ondermijningstest meet?

V.w.b. de categorie Vastgoed, ik hoop echt dat gemeenten hun beleid niet uitsluitend bepalen op basis van dergelijke statistische exercities.

Een ieder die bekend is met de wijze waarop diverse bronbestanden gevuld worden weet dat daar een hele vette disclaimer bij hoort. Of je op basis daarvan met enige mate van zekerheid patronen zichtbaar kunt maken of inzichten kunt opdoen is nog maar zeer de vraag.

Als ik naar de diverse begrippen kijk dan schrik ik. Een onbekende eigenaar van onroerend goed? Is dat mogelijk? Art. 5:24 BW? Uit de technische toelichting blijkt dat dat ook kan komen doordat de woning niet voorkomt in CBS microdata. Kortom de eigenaar is niet onbekend, de CBS data is incompleet.

Waarom wordt bij het begrip onroerend goed niet beter aangesloten bij art. 5:20 BW? Moeten we een starterswoning of een studentenappartement voortaan officieel een doorsluishuis noemen?

Onverklaarbare som geld? Box 3 is een zwart gat en door de wijze waarop het Kadaster de koopprijs registreert is bijvoorbeeld niet met zekerheid te zeggen of de koopprijs ook daadwerkelijk betaald is. Onvolledig+onbekend=onverklaarbaar?

Draagt dit bij aan meer inzicht?

Ik ben benieuwd naar de reacties van de lezers van dit blog.

—

Lees over misdaadbestrijding door gemeenten ook: Gemeenten mogen persoonsgegevens actievoerders gaan uitwisselen in verband met misdaadbestrijding | consultatie, AVG, waarin ik schrijf over het onzalige plan om actievoeren met onschuldige wetsovertredingen op één hoop te vegen met dreiging met geweld. Over het wetsvoorstel schreef de NOvA een verstandig advies. Raadpleeg de berichten op dit blog over ondermijning, gegevensverwerking door samenwerkingsverbanden, risicoprofilering en SyRI.

Aanvulling 30 juli 2020, 15:50 uur
Lees over risicoprofielen ook Verraderlijke risicoprofielen, Armine Stepanyan op iBestuur, die besluit met “In de Rotterdamse Veiligheidsindex wordt een wijk bijvoorbeeld automatisch ‘minder veilig’ wanneer er meer ‘niet-Westerse allochtonen’ wonen. Dit soort indicatoren zijn niet objectief, maar juist bevooroordeeld. En daarom moeten we stoppen met dit soort kwalificaties en afstappen van de schijnzekerheid die we nastreven. Verandering is de enige zekerheid in het leven“.

Bekijk op dit blog de berichten met de tag risicoprofilering.

Aanvulling 21 mei 2021
Karel Berkhout schreef voor het NRC een artikel over ambtenaren die in privégegevens zitten te neuzen zonder dat daar een wettelijke grondslag voor is: Ambtenaren willen meer dan mag, 16 mei 2021. Hij beschrijft de affaires van wifitrackende gemeenten (recent Enschede), de nepaccounts van Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV) en de datagedreven militairen van het Land Information Manoeuvre Centre (LIMC).
Een tussenkopje luidt: “Goede bedoelingen als risico”. Dat is kenmerkend voor misdaadbestrijders en andere ambtenaren die zich niet aan regels houden, die bedacht zijn om de almachtige overheid in te tomen en misbruik te voorkomen.