De Europese Commissie heeft in december 2022 een voorstel gedaan voor nieuwe regels die het mogelijk moeten maken om degenen die de Europese sanctieregelgeving (bijvoorbeeld tegen Rusland) niet goed naleven harder aan te pakken. Het ministerie van Buitenlandse Zaken heeft onlangs een uitleg (‘fiche’) van het voorstel bekend gemaakt, waarin de sancties [1] als ‘beperkende maatregelen’ worden aangeduid. Het doel van het Europese voorstel is te zorgen voor “doeltreffende, afschrikkende en evenredige” [2] strafrechtelijke sanctietypen en sanctieniveaus [3] voor strafbare feiten die verband houden met de schending van beperkende maatregelen van de Unie.

Veel ontoegankelijke regels die snel wijzigen
Het ministerie legt uit dat de Europese sanctieregels zeer uitgebreid en onoverzichtelijk zijn en snel wijzigen [4], zodat je ongeveer hoogleraar sanctiekunde moet zijn om er nog iets van de snappen. De Commissie schrijft – aldus het ministerie – dat in de afgelopen de sanctieomzeiling zou zijn toegenomen, “mede door de toename aan beperkende maatregelen“. Dat is logisch, zou ik zeggen, nu de regels ook voor goedwillende ondernemingen zeer ontoegankelijk zijn en er makkelijk fouten kunnen worden gemaakt. De oplossing is dan niet dat de overheid betere voorlichting gaat geven.

Europees handhavingspakket
Nee, dan komt er een sanctiepakket, zodat ondernemers door middel van bestraffing de regels ontdekken [5] (de compiance industrie spint er garen bij). De voorstellen bevatten de elementen die je in het financiële recht steeds tegen komt:

Het voorstel bestaat uit een aantal onderdelen waaronder de strafbaarstelling van de gedragingen die beperkende maatregelen van de Unie overtreden of omzeilen. Daarnaast moeten op grond van het richtlijnvoorstel ook uitlokking van, medeplichtigheid aan en aanzetting tot, en poging tot overtredingen van beperkende maatregelen van de Unie strafbaar worden gesteld. Naast vrijheidsstraffen is ook als strafrechtelijke sanctie genoemd de mogelijkheid om tegoeden of economische middelen te confisqueren van de persoon, de aangewezen entiteit of het aangewezen lichaam die/dat een strafbaar feit pleegt of eraan deelneemt.

Niet-naleving van de sanctieregels zal ook een gronddelict voor witwassen worden, zodat de misdaadbestrijders uit de private sector, zoals banken, hier rekening mee moeten gaan houden.

In Nederland zijn er al strafsancties op niet-naleving van de Europese sanctieregelgeving. Het ministerie van Buitenlandse Zaken moet nog nagaan of er nadere wijziging van het Nederlandse strafrecht nodig is. In ieder geval zal de Wet bescherming klokkenluiders moeten worden aangepast.

Bestuursrechtelijke handhaving, ter omzeiling van strafrechtelijke waarborgen
Het kabinet wil ook bestuursrechtelijke handhaving gaan inzetten:

Om de handhaafbaarheid van de beperkende maatregelen van de Unie te vergroten, overweegt het kabinet een uitgebreider bestuursrechtelijk handhavingsinstrumentarium zodat er een hybride handhavingsstelsel komt. Bestuursrechtelijke handhaving kan namelijk leiden tot effectievere strafrechtelijke handhaving omdat het de informatiepositie vergroot. Daarnaast is het effectiever om continuerend handelen op korte termijn aan te pakken.

Het ministerie meldt niet dat het voordeel bestuursrechtelijke handhaving is dat de rechtsbescherming van de burger (inclusief bedrijven en organisaties) veel minder is dan  in het strafrecht en er andere instanties dan politie / Openbaar Ministerie (beiden onderbezet en met te weinig kennis) kunnen worden ingezet.

Standpunt kabinet
Zie voor de wijze waarop het kabinet voornemens is met het voorstel om te gaan de tekst van het onderdeel ‘Beoordeling + inzet ten aanzien van dit voorstel‘ en het onderdeel over beoordeling bevoegdheid, subsidiariteit en proportionaliteit.

Noten

[1] In de fiche kort aangeduid:

Aan derde landen, entiteiten, rechtspersonen of natuurlijke personen kan de EU gerichte individuele beperkende maatregelen, d.w.z. gerichte financiële sancties (bevriezing van vermogensbestanddelen) en inreisbeperkingen (inreisverboden), alsmede sectorale maatregelen, zoals wapenembargo’s of economische en financiële maatregelen (bv. invoer- en uitvoerbeperkingen, beperkingen op de levering van bepaalde diensten) opleggen.

[2] Een bekend mantra.

[3] Dus sancties betekenen hier iets anders, het gaat om het straffen van niet naleving van de beperkende maatregelen.

[4] Citaat:

Momenteel zijn er in de EU meer dan 40 regimes voor beperkende maatregelen van kracht zowel ter uitvoering van beperkende maatregelen van de Verenigde Naties als van autonoom door de EU aangenomen maatregelen. Naast regelingen voor landenspecifieke situaties heeft de Unie ook algemene regelingen vastgesteld die gericht zijn tegen de proliferatie en het gebruik van chemische wapens, cyberaanvallen, mensenrechtenschendingen en terrorisme. Beperkende maatregelen van de Unie zijn bindend voor de lidstaten en voor alle personen of entiteiten die onder de rechtsmacht van de lidstaten vallen (EU-marktdeelnemers).

[5] Uiteraard zijn er ook ondernemers die welbewust ontwijken en ontduiken. Maar men is niet altijd goed op de hoogte, bijvoorbeeld als er in de sector geen brancheorganisaties zijn die de voorlichtende taak op zich nemen.

Meer informatie:

• Europees voorstel voor een Richtlijn Strafbaarstelling schending van beperkende maatregelen van de EU., overzichtspagina, Nederlandstalige versie (html).
• Uitleg aan de Tweede Kamer door het ministerie van Buitenlandse Zaken (‘fiche’), document, te vinden via deze pagina, 2 februari 2023.