Het is fascinerend om te zien dat overheden in het kader van bestrijding van criminaliteit zorgen voor meer criminaliteitsrisico’s voor burgers.
Het register van ‘uiteindelijk begunstigden’ (ubo’s), het ‘ubo-register’, [1] is daar een mooi voorbeeld van. Terwijl het doel van het register is om criminaliteit te bestrijden, krijgen niet op integriteit getoetste partijen toegang tot dat register, zoals:

• degenen die beweren dat ze een transactie met een entiteit willen aangaan,
• datahandelaren (aanbieders van antiwitwasproducten),
• journalisten en
• nonprofitorganisaties en wetenschappelijke organisaties [2].

Het is een helder geval van meten met twee meten.

Het Nederlandse ubo-register

In Nederland bestaat het ubo-register al op grond van eerdere regelgeving en wordt gehouden door de Kamer van Koophandel. Naar aanleiding van een uitspraak van de Europese rechter dat openbaarheid van dat register in strijd is met Europees recht, is het register gesloten voor het gewone publiek [3].
Die openstelling voor het gewone publiek wordt nu geregeld in het ontwerp-uitvoeringsbesluit waarvan de internetconsultatie op 28 november jl. is gestart en eindigt 9 januari 2026 [4].

De introductie van de consultatie luidt [5]:

De richtlijn (EU) 2024/1640 (AMLD6) bevat onder andere regels om tot een uniforme werkwijze rondom de invulling van het begrip legitiem belang te komen. Dit besluit strekt tot implementatie van de regels die over legitiem belang zijn opgenomen in AMLD6. In dit besluit worden categorieën van natuurlijke personen en rechtspersonen met een legitiem belang aangewezen. Ook worden de regels rondom verificatie van het legitiem belang en wijze van toegang geïmplementeerd. Tevens wordt in dit besluit de mogelijkheid van afscherming van UBO’s uitgebreid door op te nemen dat afscherming ook mogelijk is als er aangifte is gedaan van bedreiging als bedoeld in artikel 285 van het Wetboek van Strafrecht en bewijs van deze aangifte wordt overgelegd.

Openstelling voor het publiek

In het ontwerpbesluit wordt voorgesteld de volgende categorieën toegang te geven tot het ubo-register:

1. journalisten en anderen die zich met andere vormen van verslaggeving bezig houden “in verband met het voorkomen of bestrijden van witwassen, daarmee verband houdende basisdelicten, of terrorismefinanciering“, hoewel de Europese regels er niets over zeggen wil men dit beperken tot leden van een branche- of  beroepsorganisatie;
2. nonprofitorganisaties en wetenschappelijke organisaties “die betrokken zijn bij het voorkomen of bestrijden van witwassen, daarmee verband houdende basisdelicten, of terrorismefinanciering“, de enige eis is dat er geen winstoogmerk mag zijn;
3. iedereen die een transactie wil aangaan met een entiteit, dit betekent dus dat het register de facto openbaar is: “natuurlijke of rechtspersonen die waarschijnlijk een transactie zullen aangaan met een vennootschap of andere juridische entiteit en die willen voorkomen dat die transactie enig verband houdt met witwassen, daarmee verband houdende basisdelicten, of terrorismefinanciering“;
4. aanbieders van criminaliteitsbestrijdingsproducten, aangeduid als “aanbieders van producten ter voorkoming van het gebruik van het financiële stelsel voor witwassen of terrorismefinanciering, uitsluitend voor zover deze producten die op basis van de in artikel 12, eerste lid, van richtlijn 2024/164 bedoelde gegevens worden ontwikkeld of de in dat lid bedoelde gegevens bevatten alleen aan cliënten worden geleverd die meldingsplichtige entiteiten als bedoeld in artikel 3 van verordening 2024/1624 of bevoegde autoriteiten als bedoeld in artikel 2, eerste lid, punt 44, van verordening 2024/1624 zijn“, dit is relevant voor de antiwitwassamenwerkingsverbanden die de Nederlandse banken zullen gaan vormen (bancair sleepnet);
5. witwasbestrijdingsplichtigen van buiten de EU;
6. andere personen met een legitiem belang, door de Kamer van Koophandel te beoordelen.

De onder 1. en 2. genoemden mogen vrij grasduinen in het ubo-register en hoeven niet steeds toestemming te vragen. De overigen moeten aangeven welke band zij hebben met een bepaalde entiteit waarvan men de ubo-gegevens wil inzien. De Kamer van Koophandel mag bij aanvragers uit andere lidstaten afgaan op de beoordeling van het legitiem belang door de andere lidstaat.

Geen van de voornoemde personen wordt op integriteit getoetst, dus ook criminelen kunnen via deze weg direct of via een tussenpersoon toegang krijgen tot het ubo-register. De Kamer van Koophandel verifieert alleen de identiteit van de aanvrager en diens (gepretendeerde) ‘legitiem belang’. Pas achteraf – als de schade al is opgetreden – kan de Kamer iets doen.

Als de Kamer van Koophandel toegang verleent is dat meteen voor drie jaar [6]. Er gelden een beperkt aantal weigeringsgronden [7].

De ubo’s worden niet geïnformeerd door de Kamer van Koophandel over de inzage door private partijen, zodat de ubo’s niet in staat zijn te verifiëren of de inzage op juiste gronden heeft plaats gevonden [8].

Toegang voor diverse binnenlandse en buitenlandse overheden

Voorts krijgen een aantal extra overheidsinstanties toegang:

• bevoegde autoriteiten van buiten de EU;
• bepaalde Nederlandse autoriteiten;
• bepaalde Europese autoriteiten.

Het zal me benieuwen of er mechanismen zijn om te voorkomen dat niet-integere overheden/overheidsdienaren toegang krijgen.

De bedreigde ubo

De afscherming van de bedreigde ubo (nu beperkt tot degenen met politiebescherming, wat zelden wordt toegekend aan burgers) wordt uitgebreid tot:

de uiteindelijke belanghebbende niet langer dan een jaar geleden aangifte heeft gedaan van bedreiging als bedoeld in artikel 285 van het Wetboek van Strafrecht en een bewijsstuk van deze aangifte kan overleggen

Slotopmerking

Het is boeiend om te zien dat de Europese en Nederlandse overheid geen enkele belangstelling hebben voor de integriteit van degenen die gaan grasduinen in het ubo-register.

Mensen die in het ubo-register staan, ongeacht of ze wel of geen economisch belang hebben, staan daarmee bloot aan extra risico’s die op geen enkele manier worden gemitigeerd.

Noten:

[1] In dat register zijn velen  opgenomen die geen begunstigde zijn van de organisatie bij wie zij als ‘ubo’ zijn geregistreerd, zoals statutair bestuurders van nonprofitorganisaties.

[2] Dit is bedacht door de EU en onderdeel van het antiwitwaspakket. Deze consultatie is onderdeel van de implementatie van de Europese regels in Nederland.

[3] Overheidsinstellingen hebben wel toegang, mogelijk ook witwasbestrijdingsplichtigen.

[4] De internetconsultatie ‘Wijzigingsbesluit toegang UBO-registers voor natuurlijke personen en rechtspersonen met een legitiem belang‘, aankondiging, ontwerpbesluit.

[5] De richtlijn (EU) 2024/1640 (AMLD6) is onderdeel van het antiwitwaspakket.

[6] Artikel 51ac lid 6 van het ontwerp.

[7] Artikel 51ac lid 7 van het ontwerp.

[8] In artikel 51ac lid 6 van het ontwerp staat dat de betrokken entiteiten niet worden geïnformeerd.