Vandaag vonden drie vergaderingen plaats van de commissie Financiën met het wetsvoorstel plan van aanpak witwassen als onderwerp:

• De ‘wetenschapstoets’ (aankondiging), ik schreef een commentaar op het stuk van de twee wetenschappers, de vergadering kan worden terug gekeken.
• Technische briefing over het advies Raad van State (aankondiging), de vergadering kan worden terug gekeken.
• Rondetafelgesprek (aankondiging), de vergadering kan worden terug gekeken.

Er werd voornamelijk gesproken over de witwasbestrijding door banken en over het bancair sleepnet. Andere onderwerpen kwamen beperkt aan de orde.

Rondetafel verslag
Op mastodon heb ik gedeeltelijk verslag gedaan van wat ik heb gezien en gehoord tijdens het rondetafelgesprek, waaraan onder meer door Wolfsen (Autoriteit Persoonsgegevens) werd deel genomen.

Enkele punten

die me opvielen:

1. Geen gegevens effectiviteit. De overheid heeft geen idee of het huidige witwasbestrijdingssysteem wel goed werkt en of de private partijen die overheidstaken moeten uitvoeren daar wel geschikt voor zijn. Het is bekend dat banken enorme bedragen kwijt zijn aan het klantenonderzoek en dat de opbrengst (gemelde transacties die tot vervolging door het OM leiden) zeer klein is. Ondanks het ontbreken van effectiviteitsgegevens willen OM, FIU en de banken graag dat het bancair sleepnet er komt. Ze zijn er van overtuigd dat het nuttig is maar kunnen dit niet hard maken.
2. Het huidige systeem werkt niet. De vertegenwoordiger van het bancaire samenwerkingsverband TMNL erkent dat het huidige systeem niet werkt. Dan moet dat systeem toch eerst terug naar de tekentafel?
3. Vermindering van de schade: volgens de NVB zou het bancaire sleepnet de schade voor klanten verminderen. De onderbouwing ontbreekt, want het sleepnet geeft alleen signalen af bij banken, die vervolgens zelf onderzoek moeten doen en daar dezelfde ernstige fouten mee kunnen maken als nu al gebeurt. Overigens bestaat die schade niet alleen uitsluiting (beëindiging van de bankrekening e.d.) maar ook uit de hoge kosten die klanten moeten maken om aan de klantenonderzoekseisen van de bank te voldoen, bijvoorbeeld omdat zij voor de beantwoording professionele hulp (bijvoorbeeld van een boekhouder) moeten inschakelen. Vanwege de onkunde van sommige compliance medewerkers is het soms nodig dat de klant de compliance mensen opleiding geeft (via de beantwoording). Doordat de klanten de vragen niet begrijpen kan er veel mis gaan bij het klantenonderzoek. Verder komt het regelmatig voor dat banken aan hun klanten voorschriften inzake hun bedrijfsuitoefening geven, die voor de lieve vrede vaak geslikt worden, ook al is het de vraag of er een basis is voor die voorschriften.
4. Geen onafhankelijke toetsing van risicoprofielen en modellen. Alle betalingstransacties van klanten worden geanalyseerd en aan de hand daarvan wordt een profiel gemaakt. De klanten worden niet geïnformeerd over hun risicoprofiel. De risicoprofielen en modellen zijn het ‘bedrijfsgeheim’ van banken en de opsporing, zodat het onmogelijk is om na te gaan wat de kwaliteit er van is. De wetenschappers die er bij betrokken zijn, zijn niet onafhankelijk, omdat zij voortdurend overheidsopdrachten doen (zoals Ferwerda), wat tot bedrijfsblindheid kan leiden. Er zijn geen voorzieningen getroffen om te zorgen dat slimme mensen met een frisse blik er naar kijken.
5. Afwijkingen van betaalgedrag. Daar wordt heel gemakkelijk over gesproken terwijl dat helemaal niet makkelijk is. Het leidt tot vragen waarop de bank het antwoord al weet, zoals de door mij eerder genoemde voorbeelden van betaling aan een VvE en een ontvangst van een notaris. De praktijk leert dat banken hun klanten niet kennen en vragen stellen over incidentele betalingen zonder naar het algemene beeld te kijken. Dat zal door het bancair sleepnet niet veranderen.
6. Geen minimumdrempel. Het OM en FIU-Nederland willen geen minimumdrempel voor het bancair sleepnet omdat het bij terrorismefinanciering om lage bedragen zou gaan. Ik begrijp niet wat het nut is van het achter kleine terrorismefinancieringsbedragen aan jagen. Het kost veel geld aan overheid en Wwft-plichtigen en terrorismefinanciering is naar zijn aard niet te herkennen. Er is nl. weinig geld voor nodig en iedere inkomstenbron is geschikt. Een werkgever die salaris betaalt aan een werknemer die terrorist blijkt te zijn, financiert al terrorisme ook al weet hij het niet (kleurloos opzet).
7. Proportionaliteit ontbreekt, en er vindt ook geautomatiseerde besluitvorming plaats, aldus de Autoriteit Persoonsgegevens (AP). Criminaliteitsbestrijding is belangrijk, maar dit wetsvoorstel (anders dan de huidige witwasbestrijdingsregelgeving) heeft geen Europese basis en de noodzaak is niet gebleken. De onderbouwing van de evenredigheid is onvoldoende en het bancair sleepnet is als een vrijblijvende mogelijkheid in de wet opgenomen. Dat is in strijd met de regels die gelden voor inbreuk op grondrechten. Het standpunt van de AP is een teleurstelling voor bankenorganisatie NVB die al sinds ten minste 2019 aan het lobbyen is.
8. Banken krijgen regelmatig ongelijk van de rechter als zij de relatie beëindigen, erkent de NVB.

Ik hoop nog met een uitgebreider verhaal te kunnen komen.