Al langere tijd volg ik met verbazing het ‘facilitator’ denken van de misdaad bestrijdende overheid. Soms is het een crimineel (‘bewuste facilitator’) en soms is het een ondernemer die een rol speelt zonder te weten dat hij/zij met een crimineel van doen heeft. Het begrip wordt soms alleen voor de crimineel gebruikt en soms voor iedereen die met een crimineel te maken heeft, dus zowel de bewuste als de onbewuste facilitator.

Luie concepten
Het concept ‘facilitator’ is een van de luie concepten die ten grondslag liggen aan de ‘moderne’ misdaadbestrijding, waarvan witwassen en afpakken andere voorbeelden zijn [1].
Een gelijksoortig fraai begrip is de ‘poortwachter’, dat is de private ondernemer die misdaadbestrijdingstaken toebedeeld heeft gekregen, waar hij niet voor toegerust is en die de overheid zelf evenmin voor elkaar krijgt. Leo Stevens schreef er een mooi artikel over [2] en lees ook het het artikel van Ybo Buruma (raadsheer bij de Hoge Raad, gespecialiseerd in strafrecht), Wensdenken over witwassen en afpakken (NJB), dat ik al eerder citeerde.

Makelaars, notarissen en boekhouders
Wie kennis wil nemen van het nieuwste facilitator- en poortwachtersproza van het ministerie van Veiligheid, doet er goed aan de vragen en antwoorden tijdens de recente begrotingsbehandeling te lezen [3]. Bijvoorbeeld vragen 20, 22 en 23 en de beantwoording daarvan.

Uit zowel de vragen als de antwoorden blijkt dat men [4] veronderstelt (al staat het er niet letterlijk) dat makelaars, notarissen en boekhouders op grote schaal criminelen ondersteunen en van criminele samenwerkingsverbanden deel uitmaken. Dat is buitengewoon beledigend voor deze beroepsgroepen. Het is onbegrijpelijk en onbehoorlijk dat het lid van de Tweede Kamer en de minister beroepsbeoefenaren zo bejegenen.

Verder straalt de tekst gemakzucht uit als het gaat om de mogelijkheden van private ondernemingen (‘poortwachters’) om de aan hen toebedeelde misdaadbestrijdingstaken uit te voeren.

Al eerder stond in parlementaire stukken dat de ‘niet-financiële poortwachters’ – de notaris, de boekhouder, de domicilieverleners, de safeloket verhuurder en vele anderen  (overzicht van alle poortwachters staat hier) – hun taken niet goed zouden vervullen. Dus hier komen straks dezelfde draconische boetes als bij banken. Zou hier dan het anti-overheid sentiment gaan ontstaan waarover vraag 14 spreekt? [5].

De minister van Veiligheid over facilitator en poortwachter
Vragen en antwoorden 20, 22 en 23 (de vraag is vet gedrukt):

20 Er moet meer gebeuren op het afpakken van vermogen en het aanpakken van facilitators. Hierbij is ook de poortwachtersfunctie van belang. De signalen over hoeveel deze poortwachters melden zijn echter wisselend en ook het toezicht hierop is verschillend georganiseerd. Ook de ARK geeft aan dat er te weinig zicht is op de aanpak witwassen. Graag een reflectie van MJenV hierop.

Met het lid Michon-Derkzen is MJenV van mening dat er meer moet gebeuren op het afpakken van crimineel vermogen en de aanpak van facilitators. Het kabinet zet stevig in op het verstoren van criminele geldstromen. Naast voorkomen dat er geld wordt verdiend met criminele activiteiten, wordt ook ingezet op het voorkomen dat crimineel geld in onze legale systemen terecht komt, op het opsporen en vervolgen van criminelen en het afpakken van crimineel verdiend vermogen. Ter verbetering van de afpakmogelijkheden, voorziet zoals het lid Michon zelf al heeft opgemerkt, het wetsvoorstel ‘non conviction based confiscation’ in een nieuwe civielrechtelijke procedure voor de confiscatie van waardevolle goederen met een criminele herkomst. Deze regeling wordt binnenkort voor advies aangeboden aan de Raad van State.
Poortwachters hebben een belangrijke rol in het voorkomen dat crimineel geld onze legale systemen vervuilt en corrumpeert. In de evaluatie van de Financial Action Task Force (FATF) van augustus 2022 is inzichtelijk gemaakt hoe verschillende poortwachters invulling geven aan hun functie en hoe het toezicht daarop is geregeld. De trend is dat de meeste poortwachters de afgelopen jaren meer zijn gaan melden. Criminelen hebben vaak hulp van anderen nodig om hun illegale activiteiten te kunnen ontplooien of hun crimineel verdiende geld te benutten. Mensen die hen hierbij helpen, noemen we facilitators. Dat kan variëren van iemand die vluchtauto’s regelt, tot iemand die helpt om verhullende constructies op te zetten of via crimineel betalingsverkeer geld weg te sluizen naar andere landen. Op basis van onder andere voornoemde evaluatie van de FATF en het rapport van de Algemene Rekenkamer over witwasbestrijding van juni 2022 hebben de minister van Financiën en MJenV op 23 september jongsleden de beleidsagenda aanpak witwassen naar uw Kamer gestuurd. In deze beleidsagenda zijn verbeteringen opgenomen op de onderwerpen die het lid Michon-Derkzen aansnijdt, te weten effectieve verplichtingen voor en het toezicht op niet-financiële poortwachters, de aanpak van (financiële) facilitators en meer zicht op de aanpak door het vaststellen van meetbare doelen en het bijhouden van statistieken.

22 De focus moet niet alleen liggen op drugscriminelen, maar ook op mensen die het faciliteren (makelaars, notarissen, boekhouders). Deelname aan een crimineel samenwerkingsverband moet op zichzelf strafbaar worden. Nu volgt vaak alleen een boete voor het niet melden, omdat zij slechts poortwachter zijn. Graag een reactie van de minister hierop.

MJenV deelt de mening van het lid Michon-Derkzen dat er meer moet gebeuren op de aanpak van criminele geldstromen. Daarbij is nadrukkelijk aandacht voor mensen die de drugscriminaliteit en het witwassen van het daarmee crimineel verdiend geld faciliteren. Deelname aan een criminele organisatie en witwassen zijn al strafbaar gesteld (artikel 140 respectievelijk 420bis e.v. Wetboek van Strafrecht). Daarnaast kan een facilitator als medeplichtige aan een strafbaar feit vervolgd worden, als hij optreedt ten behoeve van de criminele organisatie (artikel 48 Wetboek van Strafrecht). Tegen de poortwachter die niet voldoet aan de verplichting om ongebruikelijke transacties te melden bij de Financial Intelligence Unit – Nederland kan handhavend worden opgetreden. Dat kan bestuursrechtelijk door de toezichthouders op grond van de Wet ter voorkoming van witwassen en financieren van terrorisme of strafrechtelijk op grond van de Wet op de economische delicten. Verder hebben de minister van Financiën en MJenV op 23 september 2022 de beleidsagenda aanpak witwassen naar uw Kamer gestuurd. Twee prioriteiten in deze beleidsagenda zien op de verbetering van de effectieve verplichtingen voor en het toezicht op niet-financiële poortwachters en van de aanpak van facilitators.

23 Het is belangrijk om de facilitators van misdaad in beeld te brengen (notarissen, makelaars, etc). Maar het gaat hierbij ook om corrupte ambtenaren. Aan de minister de vraag om regie te voeren op de aanpak van corruptie binnen de overheid, hoe ziet zij dit?

Corruptie binnen de overheid kent diverse verschijningsvormen. De aanpak daarvan vergt onder meer een effectief integriteitsbeleid. De verantwoordelijkheid en mogelijkheden om telkens tot een effectieve, toegesneden aanpak te komen zijn belegd bij diverse departementen, lokale en regionale overheden en de onder hen vallende uitvoeringsorganisaties. De minister van JenV kan dus niet de regie voeren op de aanpak van corruptie binnen de gehele overheid.
De minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties is verantwoordelijk voor het integriteitsbeleid voor ambtenaren en heeft aangekondigd in het voorjaar 2023 een samenhangende visie op het integriteitsbeleid van het openbaar bestuur aan de Tweede Kamer aan te bieden.
De minister van JenV zal dit onderwerp wel agenderen binnen de kabinetsbrede Ministeriële Commissie Aanpak Ondermijning, waarin alle relevante ministeries zijn vertegenwoordigd. Daarnaast kan de minister van JenV de regie nemen in de verkenning van de vraag of de huidige aanpak van corruptie in relatie tot georganiseerde criminaliteit met additionele maatregelen dient te worden versterkt.

In bovenstaande tekst zijn allerlei merkwaardige veronderstellingen te vinden, onder ander dat het vaker melden van ongebruikelijke transacties zou betekenen dat misdaad beter bestreden wordt, terwijl aantallen niets zeggen over de kwaliteit en de verschillende poortwachters een heel verschillende informatiepositie hebben.

Onbegrijpelijk dat de ministeries van Veiligheid en Financiën doorgaan op de ingeslagen weg en dat zij geen enkel oog hebben voor de onjuistheden in de concepten die aan deze regelgeving ten grondslag liggen.

Noten

[1] ‘Witwassen’ is ieder financieel voordeel van criminaliteit, ongeacht het gronddelict (dat in een strafzaak niet bewezen hoeft te worden, bijvoorbeeld diefstal, oplichting, belastingfraude, beroving). Degene die ‘witwast’, kan dat doen zonder het te weten (de bank bij wie misdaadgeld op de rekening staat), en de dief die het gestolen geld onder zich heeft is eveneens een witwasser. Het is geniaal simpel.
Ook ‘afpakken’ is een simpel concept: het is voldoende dat er criminele aanwijzingen zijn, dan draait de bewijslast om en moet degene die over financiële middelen beschikt de legale oorsprong bewijzen.

[2] Te vinden via dit blog.

[3] Schriftelijke antwoorden op vragen gesteld tijdens de eerste termijn van de begrotingsbehandeling van Justitie en Veiligheid op 15 november 2022. Er staan teksten in die in al in vele eerdere parlementaire stukken hebben gestaan.

[4] Dat wil zeggen kamerlid Michon-Derkzen en de minister van Veiligheid.

[5] Michon-Derkzen begint haar vraag met “Gezond wantrouwen slaat bij sommige over in anti-overheid sentiment, dit is ronduit bedreigend voor onze rechtstaat“. In de beantwoording komt niet tot uitdrukking dat de overheid zelf soms steken laat vallen en mensen het niet meer begrijpen.