Een van de databases die de EU aanhoudt wordt als ‘het systeem voor vroegtijdige opsporing en uitsluiting (EDES)‘ aangeduid. Deze database speelt een rol bij de bestrijding van fraude met Europese middelen. Natuurlijke personen en rechtspersonen die Europese middelen aanvragen, alsmede de bij rechtspersonen betrokken natuurlijke personen, worden in EDES opgenomen als zij zich in één van de in de toepasselijke verordening genoemde situaties bevinden. [1]

In het voorstel voor het Europese justitiële programma 2028-2034 [2] wordt de database genoemd.

Datamining en risicoscoring

EDES speelt een belangrijke rol in de resolutie van de Europees Parlement van mei jl. [3]:

K. overwegende dat het systeem voor vroegtijdige opsporing en uitsluiting (EDES) en Arachne doeltreffende instrumenten zijn om de EU-begroting te beschermen tegen risico’s van insolventie, nalatigheid, fraude of onregelmatigheden door particuliere actoren, in het geval van het EDES, en via een benadering van datamining en risicoscores, in het geval van Arachne;

Uit deze passage en andere teksten in de resolutie spreekt een heilig geloof in kunstmatige intelligentie (artificial intelligence).
Elders in de resolutie wordt verondersteld dat fraude bestreden kan worden met ‘transparantie’, hierna volgt een deel van de tekst (markering door mij):

Digitalisering en transparantie om fraude beter te bestrijden

55.  is ingenomen met het politieke akkoord dat is bereikt over de voorgestelde herschikking van het Financieel Reglement; is van mening dat de uitbreiding van het toepassingsgebied van het EDES tot gedeeld beheer en de vaststelling van een rechtsgrondslag om Arachne te gebruiken als model voor een EU-breed instrument voor datamining en risicoscores, de bescherming van de financiële belangen van de EU zullen versterken; herinnert aan de oproepen die in eerdere verslagen zijn gedaan om ervoor te zorgen dat alle lidstaten gebruikmaken van datamininginstrumenten, met name Arachne, om normen voor tijdige en nauwkeurige verslaglegging te waarborgen;

56.  deelt de mening dat het IMS, het systeem dat de lidstaten gebruiken om aan de Commissie onregelmatigheden en fraude met gevolgen voor de EU-begroting te melden, mogelijkheden biedt voor meer interoperabiliteit met andere bedrijfsinstrumenten van de Commissie, zoals Arachne en EDES, en met digitale instrumenten in de lidstaten; wenst na de herschikking van het Financieel Reglement te worden geïnformeerd over de voortgang van de EDES-IMS-interface en over het mogelijke gebruik van IMS-gegevens in het instrument voor datamining en risicoscores (Arachne);

57.  roept nogmaals op de interoperabiliteit tussen gegevenssystemen te vergroten en de rapportage, monitoring en controle in de Unie te harmoniseren; is zich bewust van het horizontale karakter van interoperabiliteit en waardeert de vaststelling van de verordening Interoperabel Europa(36);

58.  wijst op de bevindingen in Analyse 04/2023 van de Europese Rekenkamer van 6 juli 2023 getiteld “De digitalisering van het beheer van EU-middelen”; herinnert aan de positieve gevolgen van digitalisering voor de preventie en opsporing van fraude en onregelmatigheden, alsook voor het beheer, de controle en de audit van EU-middelen, doordat digitalisering gemakkelijker en sneller toegang tot gegevens en kruiscontroles op afstand mogelijk maakt, waardoor de kosten worden beperkt door de behoefte aan controles en controles ter plaatse te verminderen;

59.  erkent dat de benutting van een realtime data-economie aanzienlijke voordelen heeft voor de bescherming van de financiële belangen van de Unie en tegelijkertijd de administratieve lasten vermindert voor overheidsinstanties en bedrijven die binnen de EU over de grenzen heen actief zijn en handel drijven; verzoekt de EU en de lidstaten de uitwisseling van gegevens doeltreffender te maken door een digitaal ecosysteem op te zetten dat een naadloos, realtime en veilig verkeer van gestandaardiseerde, gestructureerde en machineleesbare gegevens tussen bedrijven en overheidsinstanties, met name nationale belastingdiensten, mogelijk maakt, teneinde de mogelijkheden voor het plegen van fraude en belastingontduiking te beperken; (…)

62. (…) voegt daaraan toe dat AI een doorbraak kan betekenen in de strijd tegen fraude, waardoor grote datasets snel kunnen worden geanalyseerd en fraudepatronen beter kunnen worden opgespoord en geïdentificeerd (…)

Punt 59. sluit aan bij andere EU-initiatieven, zoals de realtime melding door ondernemers van hun grensoverschrijdende transacties [4].

De veronderstellingen in de geciteerde passage betreffen niet alleen fraude met Europese middelen. Het is ook relevant voor het antiwitwaspakket (AML Package) dat binnenkort in werking treedt en dat grote ondernemingen (met name banken) verplicht tot financiële surveillance van al hun klanten.

In de resolutie wordt gemeld dat AI grote criminele mogelijkheden heeft en denkt men die met AI te kunnen bestrijden. Ook de nieuwe Europese antiwitwasautoriteit (AMLA) komt in de tekst voor.

Witboek voor de herziening van de fraudebestrijdingsarchitectuur

Er zijn plannen om het systeem waarvan EDES deel uitmaakt ingrijpend te veranderen, zo valt af te leiden van het door de Commissie uitgebrachte Witboek voor de herziening van de fraudebestrijdingsarchitectuur [5].

Noten:

[1] Meer over EDES op deze pagina van de Commissie en in deze verordening. Uitsluiting vindt onder meer plaats bij insolventie en criminaliteit, en bij ernstige beroepsfouten, waartoe ook worden gerekend: het schenden van intellectuele-eigendomsrechten, respectievelijk aanzetten tot discriminatie, haat of geweld tegen een groep personen of een lid van een groep, of soortgelijke activiteiten. Over de opname in de database wordt bijvoorbeeld op deze Erasmus+-pagina dit gezegd: “In het kader van door de nationale agentschappen of het Uitvoerend Agentschap EACEA beheerde Erasmus+ -acties worden aanvragers — en, indien dit rechtspersonen zijn, personen die lid zijn van het bestuurlijke, leidinggevende of toezichthoudende orgaan van die aanvrager of die vertegenwoordigings-, beslissings- of controlebevoegdheid ten aanzien van die aanvrager hebben, dan wel natuurlijke of rechtspersonen die onbeperkt aansprakelijk zijn voor de schulden van die aanvrager — ervan in kennis gesteld dat hun persoonsgegevens (naam, voornaam in geval van een natuurlijke persoon, adres, rechtsvorm en naam en voornaam van de personen met vertegenwoordigings-, beslissings- of controlebevoegdheid in geval van een rechtspersoon) door de ordonnateur van het Agentschap kunnen worden geregistreerd in het systeem voor vroegtijdige opsporing en uitsluiting (EDES), indien zij zich in een van de in Verordening (EU, Euratom) 2018/1046 genoemde situaties bevinden.“. Follow the Money schreef in april 2024 dat de EU-landen de EDES-database ten onrechte niet gebruiken.

[2] Voorstel voor een verordening van het Europees Parlement en de Raad tot vaststelling van het programma Justitie voor de periode 2028-2034 en tot intrekking van Verordening (EU) 2021/693, COM/2025/463. Zie onder meer paragraaf 2.3: “Uitgesloten begunstigden worden opgenomen in de databank van het systeem voor vroegtijdige opsporing en uitsluiting (EDES)“.

[3] Resolutie van het Europees Parlement van 6 mei 2025 over de bescherming van de belangen van de Europese Unie – fraudebestrijding – jaarverslag 2023 (2024/2083(INI)): pagina.

[4] Zie dit artikel, waarin ik meldde dat grensoverschrijdende transacties door bedrijven vanaf 1 juli 2030 onmiddellijk digitaal worden gemeld aan de eigen belastingdienst, die dit doorgeeft aan een centraal Europees btw-uitwisselingssysteem, ‘ electronic central VAT information exchange system‘ (“central VIES”). Btw-aftrek is – als de regels in werking zijn getreden – alleen mogelijk als digitaal is gefactureerd. Het officiële doel van de maatregel is bestrijding van btw-fraude, maar een prettige bijvangst zal zijn dat er interessante financiële informatie over burgers en organisaties kan worden verzameld. Het wetgevingspakket werd in maart 2025 aangenomen door de Raad, lees het persbericht. Zie deze pagina voor de regelgeving, het betreft een richtlijn, een verordening en een uitvoeringsregeling. Onderdeel van de regels is ook een btw-verleggingsregeling, waarbij platforms btw moeten berekenen inzake transacties die via het platform zijn verlopen. Het betreft blijkens de uitvoeringsregeling: “diensten van kortetermijnverhuur van accommodatie of diensten van passagiersvervoer over de weg” (dus de AirBnb’s en Ubers van deze wereld).

[5] Vindplaats.