Op verzoek van het ministerie van Financiën stuurde de Autoriteit Persoonsgegevens (AP) een brief over de privatisering criminaliteitsbestrijding naar bedrijven (ook bekend als ‘witwasbestrijding’) aan het ministerie. Op 2 oktober jl. werd een afschrift van deze brief openbaar gemaakt.

In deze brief gaat de AP op een aantal onderwerpen in.

Grondrechten en de privatisering van de criminaliteitsbestrijding
Allereerst wordt onder het kopje ‘Wettelijke context’ besproken hoe de privatisering van de witwasbestrijding zich verhoudt tot de gegevensbescherming. De AP legt uit dat de criminaliteitsbestrijdende maatregelen niet verder mogen gaan dan nodig:

pagina 2

Het bancaire sleepnet
Vervolgens bespreekt de AP het bancaire sleepnet, het plan van de banken om samen alle financiële transacties van alle klanten (dus ook alle consumenten / burgers) te monitoren. Daarover zegt de AP dat de vijf grootste Nederlandse banken, met een marktaandeel van 90%, alle transacties van particulieren en bedrijven (natuurlijke personen en entiteiten) gaan analyseren. Dat gebeurt geautomatiseerd, structureel, continu, ongedifferentieerd en centraal. Het is een enorme omvangrijke, permanente verwerking van persoonsgegevens, waaruit een gedetailleerd profiel van iedere burger kan worden gedestilleerd. Dat is ongewenst, zeker nu het bestaande systeem van klantenmonitoring al een grote inbreuk is op de gegevensbeschermingsrechten. Het wetsvoorstel bevat een cumulatie van inbreuk makende maatregelen, terwijl slechts een klein percentage van de financiële transacties is te relateren aan criminaliteit (‘witwassen’).
De AP constateert dat op dit moment niet eens bekend is hoe het huidige monitoringsysteem functioneert en of het effectief is en de noodzaak voor wijziging niet kan worden onderbouwd. Het gaat veel te ver dat elke afwijking van een standaardpatroon wordt onderzocht. De conclusie van de AP is dat de voorstellen niet proportioneel zijn. De complete tekst:

pagina 2

pagina 3

pagina 4

pagina 5

De onomkeerbare gevolgen van de kabinetsplannen (‘irreparabel’)
Vervolgens gaat de AP in op de door de autoriteit gehanteerde kwalificatie ‘irreparabel’ en legt uit dat het opnemen van de 100 euro limiet bij consumenten niets verandert aan de disproportionaliteit van het sleepnet-voorstel:

De-risking
De AP gaat in op de schadelijkheid van de voorstellen voor (potentiële) klanten, onder het kopje ‘Uitsluiting en risico’s op discriminatie’:

Het huidige systeem van privatisering van de criminaliteitsbestrijding leidt al op grote schaal tot ‘de-risking’. Financiële instellingen hebben nl. geen zin in klanten waarvan zij denken dat de Wwft-naleving duur zal zijn. Dat zal met een bancair sleepnet en de voorgestelde ‘navraagplicht’ alleen maar erger worden.

De rol van de toezichthouders bij het waarborgen van grondrechten (zoals gegevensbescherming)
In het afsluitende deel van de brief wordt aandacht besteed aan de rol die de AP heeft bij het waarborgen van de grondrechten van burgers zoals zijn vastgelegd in de AVG en het Europese Handvest. Daarbij is van belang dat ook voor nationale wetgeving geldt dat deze de grondrechten moet respecteren (de grondslag moet ‘rechtmatig’ zijn). Daarbij heeft het Europese Hof het laatste woord:

pagina 6

pagina 7

Het is te hopen dat het nieuwe kabinet, als dat met de privatisering van de criminaliteitsbestrijding aan de slag gaat, aandacht zal besteden aan dit advies.

NB Aangezien de brief van de AP niet machineleesbaar was heb ik plaatjes gemaakt van de teksten met de bijbehorende voetnoten.