Accountantsgigant EY heeft in opdracht van de rijksoverheid een onderzoek naar de Wwft gedaan, zo werd in een brief van de ministers van Financiën en Veiligheid bekend gemaakt. Voor het rapport had ik nog geen tijd, maar wel las ik de passage in de brief over het rapport.

Brief ministers
Volgens de brief was de reikwijdte van het onderzoek beperkt tot de uitvoerbaarheid en effectiviteit van de implementatiewet van de vierde Europese antiwitwasrichtlijn. Dat is onbegrijpelijk nu veel conceptuele fouten al eerder in de Nederlandse antiwitwaswetgeving zijn opgenomen.

Volgens de brief is de effectiviteit onderzoek door Wwft-plichtige ondernemingen te vragen in hoeverre de nieuwe regels “daadwerkelijk leidt tot het vaststellen van risico’s bij het cliëntenonderzoek en tot het bijdragen aan het melden van ongebruikelijke transacties“. Er is gekeken naar kleinere Wwft-plichtigen, waarbij ‘klein’ betekent minder dan twintig fte en minder dan 500 cliënten, wat ik een lage grens vind.

De ministers schrijven dat de algemene observatie uit het onderzoek is dat naarmate de omvang van een Wwft-plichtige ondernemer kleiner is, de ondernemer de maatregelen slechter uitvoerbaar vindt en minder effectief, wat zowel geldt voor de implementatie van een risico-beleid, als voor het vaststellen van ubo’s en het verscherpt cliëntenonderzoek bij binnenlandse PEPs. Eerlijk toegeven dat voor Wwft-plichtigen uit het mkb de wet onuitvoerbaar is, is er bij de ministers niet bij. Het is ronduit belachelijk dat concepten voor het grootbedrijf, zoals het maken van een risicobeleid en het ontwikkelen van procedures en maatregelen, door mkb-ondernemers zouden moeten worden toegepast.

Opvallend is dat banken positief zijn over het nut van de nieuwe witwasbestrijdingsregels. Zou dat het sociaal wenselijke antwoord zijn, door ondernemingen die stil moeten zitten als zij geschoren worden?

Verscherpt cliëntenonderzoek en PEPs
Er werden ook vragen gesteld over het verscherpt cliëntenonderzoek in het algemeen en over PEPs in het bijzonder. Dat verscherpte cliëntenonderzoek is juridisch meer van het zelfde (hogere frequentie, meer informatie inwinnen, meer bewijs vergaren en opschrijven dat er van alles is gedaan), zonder dat er aantoonbaar effect is. Het indelen van alle Nederlandse PEPs in een hoog risico categorie is een wetgevende keuze, die niet op feiten is gebaseerd. Ook het begrip PEP zelf is merkwaardig, aangezien daar hoog risico functies ontbreken die in de praktijk veel relevanter zijn dan bijvoorbeeld leden van de Eerste Kamer. Voorbeelden daarvan zijn overheidsmedewerkers met kennis van criminele technieken zoals medewerkers van de belastingdienst, douane en financiële recherche.

Ubo-vaststelling
Het vaststellen van de ubo levert volgens de geïnterviewden geen problemen op, wat ik bijzonder vind gezien mijn eigen ervaringen met het thema. Er zijn natuurlijk de nodige situaties waarin het niet ingewikkeld is, maar nog steeds zijn er vele gevallen waarin verschillend gedacht kan worden over de vraag wie ubo is. Verder is het vaststellen en documenteren van ubo’s een volstrekt nutteloze exercitie die niet bijdraagt aan de misdaadbestrijding, nu er een kleine minderheid van de ubo’s crimineel is.

Personeel, kennis en financiële middelen om de Wwft uit te voeren
Heel bijzonder is dat de ministers schrijven dat het algemene beeld zou zijn dat alle soorten instellingen zouden beschikken over voldoende personeel, kennis en financiële middelen om de Wwft uit te voeren. Mijn indruk is een andere:

• Banken hebben enorme tariefsverhogingen richting klanten doorgevoerd, waarover zij aan die klanten geen verantwoording hoeven af te leggen. Ook andere Wwft-plichtigen moeten hoge kosten maken.
• Veel compliance medewerkers (misschien de meesten) van Wwft-plichtigen hebben onvoldoende kennis van de ondernemings- en organisatiepraktijk, het ondernemingsrecht, fiscaal recht en andere relevante rechtsgebieden, om het werk op voldoende niveau uit te voeren. Er is onvoldoende gekwalificeerd personeel. Wwft-plichtigen uit het mkb proberen compliance diensten en producten in te kopen, zonder dat zij zich realiseren dat daarmee niet aan alle Wwft-verplichtingen wordt voldaan (zie bijvoorbeeld het recente onderzoek naar makelaars die nauwelijks begrijpen wat van hen wordt verwacht).
• Ook de grote Wwft-plichtigen zoals banken hebben grote moeite met de Wwft, wat tot torenhoge boetes heeft geleid. Het is daarom onbegrijpelijk dat de overheid van de Wwft-plichtigen uit het mkb hetzelfde verwacht als van banken.
• Veel Wwft-plichtigen uit het mkb hebben onvoldoende juridische kennis om de Wwft te doorgronden (bijvoorbeeld makelaars, garagebedrijven) en hebben ook onvoldoende kennis op het gebied van (ontdekken van) criminaliteit. Hun activiteiten worden een stuk duurder als zij op hoog niveau Wwft-maatregelen moeten nemen.

Ten onrechte menen de ministers dat de Wwft-plichtigen in staat zouden zijn om misdaad op te sporen vanwege hun directe klantcontact. Eveneens ten onrechte schuiven zij de ergernis van Wwft-plichtigen uit het mkb af op ‘onduidelijkheid’ van de verplichtingen en op een disproportioneel belastende uitvoering, wat zou kunnen worden opgelost door meer informatie en voorlichting en eventueel door uitbesteding aan compliance providers. Dat is een illusie.

Over de schending van grondrechten van burgers wordt in de brief niet gesproken (onder meer financiële surveillance, de-risking, uitsluiting).

Antiwitwasbestrijdingsconcept moet op de schop
Het is hoog tijd dat het hele antiwitwasbestrijdingsconcept op de schop gaat, nationaal en internationaal.
Concepten die voor banken zijn ontworpen en voor hen al niet uitvoerbaar zijn, horen niet op de grote groep overige Wwft-plichtigen te worden toegepast. De huidige witwasbestrijding kost zeer veel geld en zal door het AML package alleen maar kostbaarder worden; hier worden enorme sommen geld over de balk gegooid. In het kader van de open foutencultuur die de overheid altijd bepleit als het om Wwft-plichtigen gaat, zou het diezelfde overheid sieren om terug te komen op foute concepten.

Volgens mij kan het allemaal veel simpeler dan nu gebeurt. Maar dat is natuurlijk niet in het belang van de compliance industrie en de IT-bedrijven die staan te springen om hun diensten te leveren. En de overheid is als een tanker die niet in staat is te wenden en recht op een surveillance samenleving afvaart.

Meer informatie:

• Brief ministers 30 mei 2022
• Rapport EY