In een nieuwsbericht kondigen de ministers van het ministerie van veiligheid aan dat de Wet Bibob opnieuw zal worden gewijzigd. Dat bood meteen gelegenheid voor het marketen van het gegevensdelen ten behoeve van de criminaliteitsbestrijding. Ook het bekende ondermijningsmantra (“vermenging van de boven- en onderwereld“) wordt ten tonele gevoerd.

Van oudsher wordt de Wet Bibob al ingezet voor het verifiëren van antecedenten van bepaalde vergunningaanvragers. In de loop van de tijd is de reikwijdte van de wet verder verruimd. Doel van dit voorstel is een nieuwe verruiming.

Terminologie
In het wetsvoorstel wordt nieuwe terminologie geïntroduceerd, onder meer de “leidinggevende van betrokkene” en de “zeggenschaphebbende over betrokkene“. Het begrip ‘betrokkene‘ heeft in de Wet Bibob een heel specifieke betekenis, volgens de huidige wettekst:

betrokkene: de aanvrager van een beschikking, de subsidie-ontvanger, de vergunninghouder, de gegadigde, de natuurlijke persoon of rechtspersoon aan wie een overheidsopdracht is of zal worden gegund, de onderaannemer, de natuurlijke persoon of rechtspersoon met wie een vastgoedtransactie is of zal worden aangegaan of met wie wordt onderhandeld over een dergelijke transactie, en de beoogd verkrijger van de erfpacht waarvoor toestemming is gevraagd als bedoeld in de begripsbepaling «vastgoedtransactie», onder 5°;

Een betrokkene kan ook een rechtspersoon zijn, wat het begrip ‘leidinggevende van betrokkene’ lastig maakt. De begrippen zijn wonderbaarlijk, zoals “degene die redelijkerwijs met betrokkene gelijk kan worden gesteld op grond van zijn feitelijke invloed op de betrokkene” van artikel 7c. Het blijft apart dat iedere wet de eigen terminologie inzake leiding geven en verwante thema’s heeft, het zijn parallelle werelden.

Reikwijdte
De Wet Bibob zal vaker worden toegepast, doordat alle begunstigden van beschikkingen onder de wet worden gebracht (beschikking omvat ook de wijziging van een omgevingsplan op aanvraag als bedoeld in artikel 4.19b Omgevingwet) en doordat ook verkrijgers van opstalrecht worden getoetst. De definitie van subsidie wordt in het kader van de Wet Bibob verbreed naar bekostiging van onderwijs en onderzoek. Intrekking van een subsidie gaat in dit kader ook wijziging van de subsidie ten nadele van de subsidie-ontvanger en vaststelling van de subsidie op een lager bedrag dan bij verlening is bepaald omvatten.

Antecedenten
Relevante antecedenten zijn niet alleen feiten die tot strafbaarheid in het strafrecht leiden. Ook overtredingen waarvoor een bestuurlijke boete kan worden opgelegd, zullen relevant worden voor de Bibob-beoordeling. Wat ik niet overzie is hoe ruim het begrip ‘strafbare feiten‘ hier is; vallen verkeersovertredingen en boetes wegens te late betaling van belasting er ook onder?

Het criterium voor de overheid (het bestuursorgaan) om een beschikking te weigeren of een beschikking in te trekken luidt volgens de huidige wet (artikel 3 lid 1):

indien ernstig gevaar bestaat dat de beschikking mede zal worden gebruikt om:
a. uit gepleegde strafbare feiten verkregen of te verkrijgen, op geld waardeerbare voordelen te benutten, of
b. strafbare feiten te plegen.

Vervolgens wordt het begrip ‘ernstig gevaar’ verder uitgewerkt, waarbij wordt gesproken over een ‘betrokkene‘ die ‘in relatie staat tot strafbare feiten‘, wat aangeeft dat de betrokkene de feiten niet zelf hoeft te hebben gepleegd. Het kan echter wel het geval zijn, als betrokkene feiten zelf heeft gepleegd. Voorts staat betrokkene in relatie tot strafbare feiten indien (artikel 3 lid 4):

b. hij direct of indirect leiding geeft dan wel heeft gegeven aan, zeggenschap heeft dan wel heeft gehad over of vermogen verschaft dan wel heeft verschaft aan een rechtspersoon in de zin van artikel 51 van het Wetboek van Strafrecht die deze strafbare feiten heeft begaan, of
c. een ander deze strafbare feiten heeft gepleegd en deze persoon direct of indirect leiding geeft dan wel heeft gegeven aan, zeggenschap heeft dan wel heeft gehad over, vermogen verschaft dan wel heeft verschaft aan betrokkene, of in een zakelijk samenwerkingsverband tot hem staat of heeft gestaan.

Het criterium onder c. moet volgens het wetsvoorstel als volgt gaan luiden:

c. een ander deze strafbare feiten heeft gepleegd en deze persoon leidinggevende van betrokkene is, dan wel zeggenschaphebbende over betrokkene, vermogensverschaffer van betrokkene of een persoon die in een zakelijk samenwerkingsverband tot betrokkene staat of heeft gestaan.

Antecedenten van de vermogensverschaffer en deelnemer samenwerkingsverband
Dit betekent dat als een bank financiering heeft verschaft aan een rechtspersoon die strafbare feiten heeft begaan, de bank ‘in relatie staat tot strafbare feiten’. Immers, voor de ‘relatie’ als financier is niet vereist dat de financier op de hoogte is van de strafbare feiten. Het wordt extra opletten voor financiers die een Wet Bibob-toetsing moeten ondergaan. Hetzelfde geldt voor aandeelhouders. Dit is een voorbeeld van kleurloos opzet bij de vermogensverschaffer. Ook deelname aan een ‘zakelijk samenwerkingsverband’ (in de wet kon ik niet vinden wat dit betekent) heeft tot gevolg dat de deelnemer in Bibob-betekenis besmet raakt, ook is er geen enkele betrokkenheid bij de strafbare feiten. (Voor leidinggevenden en personen met zeggenschap is dit anders, daarvan mag worden verondersteld dat zij op de hoogte waren van de strafbare feiten, hoewel dat niet altijd het geval hoeft te zijn.)

Informatiebronnen en gegevensuitwisseling
Het landelijke bureau dat de onderzoeken doet, heeft al ruime toegang tot informatiebronnen. Daartoe behoren volgens het huidige artikel 27 van de wet onder meer FIOD, belastingdienst, FIU-Nederland (‘het Meldpunt ongebruikelijke transacties’), het Openbaar Ministerie, de politieregisters en de registratie, bedoeld in artikel 1, onderdeel b, van de Wet controle op rechtspersonen.

Nieuw in het voorstel is dat het bestuursorgaan de belastingdienst kan vragen om gegevens over vergrijpboetes opgelegd aan:

• betrokkene,
• diens leidinggevende,
• diens zeggenschaphebbende,
• diens vermogensverschaffer,
• degene die zal worden vermeld op de beschikking als leidinggevende, beheerder, bedrijfsleider of vervoersmanager en
• “degene die redelijkerwijs met betrokkene gelijk kan worden gesteld op grond van zijn feitelijke invloed op de betrokkene” (artikel 7c).

Volgens de toelichting zou dit een verduidelijking zijn van de eigen onderzoeksbevoegdheden van het bestuursorgaan. Hopelijk hebben de mensen van de bestuursorganen ook voldoende fiscale kennis om de ontvangen informatie te kunnen duiden.

Het voorstel moet ook meer informatieuitwisseling (inclusief tipbevoegdheden) tussen de bestuursorganen en het landelijk bureau en tussen de bestuursorganen onderling mogelijk maken. Voorts wordt beoogd het eigen onderzoek door het bestuursorgaan te verbeteren.

Tot slot
Aan de misdaadbestrijdingsmandarijnenwetenschap wordt wederom een belangrijk hoofdstuk toegevoegd dat aan iedereen die met de Wet Bibob te maken heeft veel werk zal bezorgen. Hopelijk levert het een bijdrage aan de misdaadbestrijding en is de wet geen bron van discriminatie en onbetamelijk overheidsoptreden.

Meer informatie:

• Nieuwsbericht rijksoverheid.nl: Crimineel misbruik via legale structuren voorkomen door meer informatiedeling overheden, 15 maart 2021.
• Officiële naam van het wetsvoorstel: Wijziging van de Wet bevordering integriteitsbeoordelingen door het openbaar bestuur in verband met informatiedeling tussen bestuursorganen en rechtspersonen met een overheidstaak en enige overige wijzigingen. Op rijksoverheid.nl wordt het voorstel aangeduid als ‘wijziging wet Bibob 2e tranche‘.
• Het dossier van het wetsvoorstel staat op de site van de Tweede Kamer. Daar zijn documenten over het voorstel te vinden, niet alleen het wetsvoorstel, de memorie van toelichting en het advies van de Raad van State met nader rapport maar ook een hele serie adviezen, te weten van NVvR, VNG, RIEC-LIEC, Uitvoeringstoets Belastingdienst, Uitvoeringstoets Landelijk Bureau Bibob, Provincie Flevoland, Van Ardenne & Crince le Roy Advocaten N.V., G4/B5, VAN Kansspelen Brancheorganisatie, Regioburgemeesters, Hekkelman Advocaten, Autoriteit Persoonsgegevens en de Unie van Waterschappen.
• Aan dit voorstel is een internetconsultatie vooraf gegaan, vindplaatsen via mijn blog.
• Over de wijziging van de Wet Bibob in 2020: lees dit artikel.

Alle berichten over de Wet Bibob op dit blog zijn hier te vinden.