Voormalig lid van de Tweede Kamer Kees Verhoeven waarschuwt in een opinie in het Parool voor de data hongerige overheid, in ‘Door een optelsom van goede bedoelingen dreigt een digitale surveillancestaat’ (betaalmuur), door hem op LinkedIn aangekondigd met:

Waarom maken politici wetten die schuren met kernbeginselen, grondrechten en verdragen? Waarom overtreden zoveel overheidsinstanties de wet? Waarom brengt de overheid – vaak kwetsbare – mensen in problemen?

Op die vraag proberen Jarno Duursma en ik een antwoord te geven. In dit artikel dat zaterdag in Het Parool verscheen.

De kern: door de combinatie van goede bedoelingen en verkeerde daadkracht met digitale technologie verandert onze rechtsstaat in een surveillancestaat.

Eerder was hij te gast bij een audiopodcast van Zwagerman en Van Velthuysen op NPO Radio 2, Kees Verhoeven over datagebruik overheid: ‘Dan hebben we geen democratische rechtsstaat meer’, met als intro:

Is digitale technologie een verlengstuk geworden van de overheid in zijn wantrouwen richting de burger? Kees Verhoeven (ex-Kamerlid namens D66) denkt van wel: overheden willen van alles voorkomen, van fraude en terreur tot verspreiding van het coronavirus, maar de rechtsstaat gaat kapot: “Ik heb jarenlang techbedrijven als grootste vijand van privacy en burgerrechten gezien, totdat ik doorkreeg dat overheid steeds meer mensen digitaal ging controleren.”

Het is precies wat er in de witwasbestrijding gebeurt, waarbij de overheid de surveillance-taken bij private ondernemingen zoals banken neerlegt.

Voor Clingendael schreef hij het artikel ‘Tijd voor tegenmacht in het digitale tijdperk’, waarin Verhoeven beschrijft hoe democratisch gekozen bestuurders de grenzen van de rechtsstaat overschrijden. Hij schrijft daarin onder meer:

Helaas gaat het gebruik van digitale analysesystemen en dataverzamelingen niet alleen gepaard met ouderwets maakbaarheidsdenken en eigentijdse daadkracht, maar ook met een negatief mensbeeld en toenemend wantrouwen tegenover onschuldige burgers. Hierdoor komt de nieuwe datapraktijk op gespannen voet te staan met rechtsstatelijke principes die het fundament vormen van een liberale democratie. (…)

Het patroon is steeds hetzelfde. Een vanzelfsprekend maar ondoordacht doel heiligt vergaande middelen waarbij tegenspraak ongewenst is. (…)

Helaas blijft het niet bij slechte wetgeving. Een andere problematische trend is dat wetshandhavers en uitvoeringsinstanties steeds vaker zelf de wet overtreden. De afgelopen jaren was dit het geval bij de Belastingdienst, de nationale politie, het leger, de inlichtingendiensten, de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV) en verschillende gemeenten.

Steeds weer was het probleem dat op onwettige wijze of zonder wettelijk mandaat digitale gegevens werden verzameld. Je zou denken dat het kabinet deze instanties zou aanspreken of terugfluiten maar het tegendeel is waar. Schouderophalend zeiden de instanties dat aan de wet voldoen nog jaren zal duren (zoals de Belastingdienst aangaf) of dienden ze spoedwetten in om de wettelijke basis met terugwerkende kracht te regelen (…)

Daarmee slaat hij de spijker op zijn kop. Ik ben benieuwd naar het boek waar hij mee bezig is, ‘De democratie crasht; Politieke onmacht in het digitale tijdperk‘ dat binnenkort verschijnt.

Ik hoop dat het politieke en ambtelijke bestuurders naar Verhoeven luisteren.

Jarenlang dacht D66 prominent @Keesvee dat onze persoonlijke vrijheid vooral werd bedreigd door BigTech, China en Rusland. Nu ziet hij dat juist onze eigen overheid steeds verder gaat in het controleren van burgers en de schending van burgerrechten.https://t.co/osBV9eRJHc

— Marianne Zwagerman (@mariannezw) April 28, 2022