Ondanks de vele kritiek die op het consultatievoorstel werd geuit, stuurt het kabinet toch een wetsvoorstel inzake ‘afpakken’ naar de Raad van State, zo staat in een nieuwsbericht van het ministerie van Veiligheid. Mensen uit de strafrechthoek vertellen mij dat er al lang mogelijkheden zijn voor de situaties die in het bericht worden beschreven en dat er een risico op overkill is: mensen moeten bewijzen dat zij vermogen rechtmatig verkregen hebben (in afwijking van het principe dat schuld door de overheid moet worden bewezen).

Tijdens de consultatiefase was er veel kritiek. Ik ben benieuwd hoe het kabinet dit in het nog onbekende wetsvoorstel heeft opgelost.

Het nieuwsbericht:

Crimineel vermogen harder aangepakt
Nieuwsbericht | 25-11-2022 | 16:15

Afpakken van crimineel vermogen is een belangrijke sleutel om misdadige machtsstructuren te breken. Om de jacht op crimineel geld te intensiveren en daarmee rechtsherstel te bevorderen heeft de ministerraad op voorstel van minister Yeşilgöz-Zegerius van Justitie en Veiligheid besloten om een wetsvoorstel voor afpakken zonder voorafgaande veroordeling voor een misdrijf voor te leggen voor advies aan de Raad van State.

Minister Yeşilgöz: “Als de politie een pand of auto doorzoekt en een tas met contanten of dure spullen aantreft, is er niet altijd een verband te leggen met de verdachten. Met de nieuwe wet maakt het niet uit op wiens naam een goed staat, of dat de eigenaar onbekend is. Ook zonder dat dit bekend is, kan beslag worden gelegd op hun crimineel verkregen geld, panden, luxe auto’s en andere dure spullen. Zo voorkomen we dat crimineel vermogen dat vaak met geweld en over de rug van slachtoffers is verkregen, onze samenleving en economie infecteert. En gaan we tegen dat het illegale geld kan worden gebruikt voor het plegen van nieuwe strafbare feiten.’’

Met het uit de samenleving halen van illegaal verkregen goederen wordt de rechtmatige toestand hersteld en worden criminele herinvesteringen voorkomen. Het is in het wetsvoorstel van belang dat het Openbaar Ministerie bij de rechter aannemelijk kan maken dat goederen afkomstig zijn uit een misdrijf. Het kan gaan om geld maar ook om andere waardevolle goederen met een waarde van ten minste € 25.000. Trucs met verhullende eigendomsconstructies, waarbij criminelen bijvoorbeeld auto’s en panden op naam van anderen zetten, hebben geen zin meer. Inspiratie voor de procedure, ook wel aangeduid als Non Conviction Based Confiscation (NCBC), is opgedaan in Italië en ook is gekeken naar het Britse en Ierse model. Elementen uit de procedures in deze landen zijn overgenomen die goed passen in het Nederlandse rechtssysteem.

De kracht van de nieuwe procedure schuilt in het kantelen van de huidige werkwijze: niet de verdachte persoon, maar het verdachte goed staat centraal in het afpakken. Vanwege de inbreuk op het eigendomsrecht is de confiscatie alleen mogelijk na een onherroepelijke rechterlijke beslissing. Daarvoor moet de overheid aannemelijk maken dat het goed is verkregen uit de criminaliteit of is betaald uit opbrengsten van misdrijven. Belanghebbenden kunnen zich melden in deze procedure als zij aanspraak maken op het in beslag genomen voorwerp. Van hen mag worden verwacht dat ze kunnen verklaren over de legale herkomst.

Meer nodig
Volgens minister Yeşilgöz is het crimineel verdienmodel voor de georganiseerde misdaad nog veel te groot. Meer is nodig om misdadige machtsstructuren die drijven op enorme sommen crimineel geld, te doorbreken. Naast het wetsvoorstel voor het afpakken zonder strafrechtelijke veroordeling worden daarom verschillende maatregelen uitgewerkt om ervoor te zorgen dat alle betrokken overheidsdiensten sneller kunnen ingrijpen. Ook wordt de samenwerking met andere landen – zowel binnen Europa als daarbuiten – versterkt. Het merendeel van het criminele vermogen verlaat immers ons land en wordt elders witgewassen via verhullende geld- en goederenstromen die de hele wereld overgaan. Internationale samenwerking is daarom cruciaal om tegen te gaan dat crimineel geld ons over de landsgrenzen door de vingers glipt.

Over het voorstel is een consultatie gehouden waarop is gereageerd. Daar heb ik over geschreven:

• Autoriteit Persoonsgegevens kritisch over ‘afpak’ voorstel | “AP kritisch over voorstel afpakken ‘criminele’ goederen van mensen die niet veroordeeld zijn”
• Wetsvoorstel ‘afpakken’ krijgt stevige kritiek Raad voor de rechtspraak
• Afpak wetsvoorstel in strijd met fundamentele rechten | NOvA advies en andere consultatiereacties

Internationaal is men razend enthousiast over afpakken, zie onder meer mijn artikelen:

• European asset recovery initiative
• FATF: “FATF and INTERPOL intensify global asset recovery”

Lees het verslag van de minister van Financiën over de laatste FATF-vergadering onder het kopje ‘Versterken van mogelijkheden tot afpakken‘.

Daarbij valt op dat de internationale misdaadbestrijders veronderstellen dat zij nooit fouten maken en dat het respecteren van grondrechten van burgers maar ‘lastig’ is. Hopelijk valt het kabinet niet in dezelfde kuil.

Lees de berichten op dit blog over afpakken.

Aanvulling 27 februari 2023
Zie ook Nieuwe instrumenten in de aanpak van criminele praktijken met het bekende marketingproza van het ministerie van veiligheid (bijvoorbeeld de stoere taal van “de onderliggende misdadige structuren kapot maken“):

Nieuwe instrumenten in de aanpak van criminele praktijken
Nieuwsbericht | 23-12-2022 | 15:30

De aanpak van georganiseerde misdaad wordt versterkt met nieuwe instrumenten. Om witwassen tegen te gaan kunnen transacties waar een luchtje aan zit, straks met een spoedbevriezing tijdelijk worden vastgehouden voor onderzoek. Zo kan een stokje worden gestoken voor het wegsluizen van crimineel vermogen. Ook het smokkelen van contant zwart geld, wapens of drugs in verborgen ruimtes in auto’s, vrachtwagens of boten wordt lastiger door strafbaarstelling van het bezit van zulke vervoermiddelen en het bouwen van geheime ruimtes voor criminele doeleinden.

Minister Yeşilgöz-Zegerius van Justitie en Veiligheid wil bij het actualiseren van wetgeving direct ook deze twee nieuwe instrumenten introduceren. Ook worden de maximale boetes verhoogd voor zwaardere vormen van diefstal gezien de vaak grote criminele winsten die ermee zijn gemoeid en ook meer mogelijkheden gecreëerd om grote strafzaken naar een andere rechtbank te verplaatsen. Op voorstel van de minister heeft het kabinet besloten het wetsvoorstel ‘Versterking strafrechtelijke aanpak ondermijnende criminaliteit 2’ voor te leggen voor advies aan de Raad van State, waarin dit wordt geregeld.

Minister Yeşilgöz: “In de strijd tegen georganiseerde misdaad moeten we onze wetgeving en instrumenten continu up-to-date houden. Gedreven door enorme criminele winsten wordt telkens op nieuwe manieren en vaak ook met nietsontziend geweld geprobeerd de illegale handel verder te brengen. Daarom willen we ook de onderliggende misdadige structuren kapot maken. Zo gaan we tegen dat crimineel vermogen, wapens en drugs in onze samenleving blijven circuleren en voorkomen we dat fout geld en wapens voor nieuwe criminele praktijken worden gebruikt.”

Spoedbevriezing
Afpakken van crimineel vermogen is een belangrijke sleutel om misdadige machtsstructuren te doorbreken. Om hier effectiever in te worden, is het zaak criminele geldstromen in een zo vroeg mogelijk stadium in beeld te hebben om deze vervolgens te onderscheppen. Het betalingsverkeer verloopt steeds sneller en is niet gebonden aan grenzen. Criminelen proberen hier handig gebruik van te maken bij het wegsluizen van hun criminele winsten, vaak naar het buitenland.

Met de zogenoemde spoedbevriezing van een ongebruikelijke transactie wordt in het wetsvoorstel een nieuw instrument gecreëerd tegen witwassen. Door de spoedbevriezing kan een financiële transactie op verzoek van de Financial Intelligence Unit (FIU-Nederland) tijdelijk door een bank worden aangehouden. Nu is dat nog niet mogelijk, waardoor het criminele geld vaak al is weggesluisd voordat FIU-Nederland onderzoek heeft kunnen doen en opsporing vervolgens beslag heeft kunnen leggen. De optie spoedbevriezing bestaat al in omliggende landen. De verwachting is dat het nieuwe instrument dan ook de internationale samenwerking verder bevordert.

Verborgen ruimtes
Criminelen maken voor hun illegale handel steeds vaker gebruik van verborgen ruimtes in een auto, vrachtwagen of boot. In 2015 kwamen de politie, Douane en de Koninklijke Marechaussee naar schatting 150 van dit soort voertuigen tegen. Dit is gestegen naar circa 600 in 2020. Voertuigen met een geheime ruimte die duidelijk bestemd is voor een crimineel doeleinde zoals vervoer van drugs, wapens of crimineel geld, worden nu ingenomen. Maar er volgt nog geen straf. Door het bezit van zo’n bijzonder uitgerust voertuig te verbieden, kan wel worden gehandhaafd. Ook het inbouwen van zo’n geheime ruimte om criminaliteit te faciliteren wordt strafbaar. Veilige opbergplekken met duidelijk legale redenen – bijvoorbeeld voor de dagwinst van een bonafide ondernemer – vallen niet onder deze strafbaarstelling.

Iemand die zich schuldig maakt aan het toerusten of inrichten van een verborgen ruimte in een vervoermiddel met criminele doeleinden en degene die een dergelijk voertuig bezit, hangt straks door het nieuwe wetsvoorstel een gevangenisstraf van maximaal een jaar boven het hoofd.

Aanvulling 3 mei 2023
Lees over afpakken ook het bericht van de Algemene Rekenkamer van juni 2022, Strafrechtelijk afpakken van crimineel vermogen, een tweede bericht en het rapport. De reactie van de minister van Veiligheid staat ook op de site.