Met enige regelmaat ontvang ik vragen van bezorgde burgers, die geconfronteerd worden met een financiële instelling die om vertrouwelijke financiële gegevens vraagt. In de samenleving is nog niet het kwartje gevallen dat banken tegenwoordig overheidstaken uitvoeren.

Zo kreeg ik onlangs deze vraag, die (enigszins bewerkt) luidde:

Ik heb een verzoek vanuit de ***bank ontvangen over enkele stortingen welke ik in de periode 2019 tot en met 2021 heb verricht. Volgens de medewerker van de bank zijn dit verdachte c.q. criminele stortingen geweest aangezien hier enkele briefjes van € 500 bij hebben gezeten.
Ik betwist en bestrijd dit ten zeerste. Mocht ik al crimineel of verdacht geld hebben, dan zou ik dit niet storten bij een bank. Het gaat ook niet om hoge bedragen.
Alles is traceerbaar en te verantwoorden.
Enkel vind ik dat mijn bank dit niet aan mij mag vragen gezien al hetgeen hierboven beschreven.
Graag zou ik willen weten of ik hier aan mee moet werken en wat mijn rechten en plichten zijn als staatsburger van dit land.

Vervolgens stuurt de vragensteller een brief van de desbetreffende bank, waaruit blijkt dat de vragensteller telefonisch heeft aangegeven dat de contanten afkomstig waren van (spaar)geld verkregen uit een voormalige onderneming en wordt vervolgens gevraagd om:

– Document aangifte inkomstenbelasting
– Kasboek waaruit de contante inkomsten blijken

***bank is wettelijk verplicht om bepaalde gegevens van u te kennen (…)

Opvallend is dat deze bank doet alsof de vragen over het betalingsverkeer in het belang van de klant zijn (markering door mij):

Als bank zijn wij verplicht om bepaalde gegevens van u te kennen en actueel te houden (…) soms vraagt de wet ons om extra onderzoek te doen, bijvoorbeeld naar de herkomst van uw vermogen. Verder houden we het betalingsverkeer in de gaten. Ook daarover stellen we soms vragen. Dat doen we zodat u veilig kunt blijven bankieren. Ook zijn wij dankzij deze gegevens beter in staat u goed te adviseren en de juiste producten aan te bieden.

Al eerder ben ik tegen gekomen dat banken niet eerlijk zijn over het feit dat zij hun eigen klanten als verdachte moeten behandelen als er op de rekening iets gebeurt wat de bank verdacht vindt. Want de vragen die de bank stelt hebben tot doel na te gaan of de klant een crimineel is.

Banken bieden geen veilig communicatiekanaal aan
Opvallend is dat deze bank vraagt om vertrouwelijke financiële persoonsgegevens (onder meer aangifte inkomstenbelasting) per e-mail aan de bank te sturen… Van cybersecurity hebben ze bij deze bank (bij andere banken is dat niet anders) nog nooit gehoord (en DNB evenmin) [1].

Opsporingstaken van banken
Bij dit soort vragen heb ik vaak telefonisch contact met degenen die de vragen stellen en geef ze een korte uitleg over de misdaadbestrijdingstaken die banken tegenwoordig uit moeten voeren.
Banken hebben onder meer de opdracht van de overheid om bij contant geld extra alert te zijn en mogen binnen redelijke grenzen om een toelichting vragen als iets vragen oproept (= verdacht is). Grote coupures contant geld moeten banken altijd verdacht vinden, al is het in de grensregio (bijv. grens met Duitsland) veel gebruikelijker dan in het westen.
Wel is problematisch als banken pas twee jaar laten vragen gaan stellen en de klant die vragen niet hoeft te verwachten. Dat maakt het geven van een toelichting lastiger.

De vragen van deze bank
Aan de hierboven geciteerde tekst met vragen van de bank valt niet alleen op dat de bank vragen stelt over stortingen van meer dan twee jaar geleden, maar ook dat gevraagd wordt om “document aangifte inkomstenbelasting“, zonder aan te geven wat hiermee wordt bedoeld.
Is dat de aangifte van 2022? Als er geen contant geld meer is boven de aangiftedrempel, is aan die aangifte niets te zien [2].  De aangifte van 2021 lijkt ook niet zinvol als gevraagd wordt naar stortingen in 2019-2021. Voor zover het idee is dat de stortingen als omzet van een onderneming zichtbaar zouden moeten zijn, is dat niet zichtbaar in de aangifte.

Daar komt nog bij dat de contanten gespaard zijn, wat betekent dat de herkomst van het vermogen vele jaren eerder kan zijn geweest. Voorbeeld: iemand heeft in 2014 met zijn onderneming geld verdiend en aan het einde van het jaar 1000 euro aan contanten overgehouden, die privé worden aangehouden. In de aangifte inkomstenbelasting moet dat bedrag worden aangegeven als het boven de drempel is [2]. Als het geld daarna tot 2019 wordt bewaard en in dat jaar op de bankrekening wordt gestort, is er geen kasadministratie. Immers, dan moet betrokkene het kasboek uit 2014 hebben bewaard, terwijl de bewaartermijn al lang voorbij is.

De bancaire vraag naar informatie is dus niet adequaat en niet gericht op het onderwerp van het onderzoek. Het geeft verder aan dat vragen over fiscale onderwerpen beter gesteld kunnen worden door een belastinginspecteur of andere fiscale specialist.

Daarbij speelt verder dat in een aangifte inkomstenbelasting allerlei financiële persoonsgegevens zijn opgenomen die niet relevant zijn voor de vragen van de bank over de contanten. Er kunnen in de aangifte ook persoonsgegevens van derden staan (bijvoorbeeld van een partner en van kinderen). In het kader van het dataminimalisatiebeginsel uit de AVG dient de bank de klant er op te wijzen dat voor de vraagstelling niet-relevante financiële persoonsgegevens mogen worden afgedekt. Het is spijtig dat de bank dat niet doet.

Overigens zal de bank als niet-relevante gegevens worden afgedekt mogelijk beweren ‘wij zijn toch te vertrouwen‘  en ‘als jij de gegevens afdekt en beroep doet op je privacy dan heb je kennelijk iets te verbergen‘.

Het principe in de AVG, dat persoonsgegevens alleen worden verwerkt op basis van noodzaak (‘need-to-know’) is er niet voor niets. Het zorgt er voor dat persoonsgegevens niet gaan rondslingeren en op verkeerde plekken terecht komen en is ook voor banken van belang. Overigen hebben banken en andere betaaldienstverleners al een schat aan informatie doordat zij het complete betalingsverkeer van iedere burger zien.

Tot slot
De vraag die ik hier bespreek is een goed voorbeeld van de praktijk rond het cliëntenonderzoek bij consumenten en kleine ondernemers. De vraag naar de aangifte inkomstenbelasting en een kasboek wekt grote weerstand op, wat terecht is, nu de vragen niet op een zorgvuldige manier worden gesteld.

De overheid zou er goed aan doen na te gaan of dit soort taken wel bij banken moeten worden belegd.

Noten

[1] Al langer besteed ik hier aandacht aan, bijvoorbeeld in DNB ziet cyberdreiging toenemen maar besteedt geen aandacht aan de communicatie van financiële instellingen met hun klanten. Lees ook

• Vraag & antwoord Wwft: “Wij ontvingen van ING een brief waarin het identiteitsbewijs wordt gevraagd van de ondernemer en om dat toe te sturen naar een in onze ogen obscuur e-mailadres”;
• E-mail is onveilig maar niemand weet het | cybersecuritytips van de NOvA.

[2] Aanwezigheid op 31 december van contant geld boven een bepaalde drempel moet in de aangifte inkomstenbelasting worden gemeld.