In een begin december bekend gemaakte brief [1] wordt de Tweede Kamer door de minister van Buitenlandse Zaken geïnformeerd over de kabinetsplannen inzake de sanctieregelgeving (inleiding), die volgens de politieke journalistiek in Nederland onvoldoende nageleefd zou worden [2]. Die sanctieregelgeving is op dit moment belangrijk in het licht van de inval van Rusland in Oekraïne en zouden volgens het kabinet Rusland hard raken.

Het kabinet wil de Nederlandse regels moderniseren en is van plan de consultatiefase in juli 2023 te starten en medio 2024 het wetsvoorstel bij de Tweede Kamer indienen. Na een inleiding, waarin wordt uitgelegd dat de meeste sancties zijn gebaseerd op Europese regelgeving met directe werking in Nederland (EU-verordening), volgt een uitleg over de betekenis van de Nederlandse regelgeving. Die Nederlandse regels zijn vooral van belang voor de handhaving van de Europese verordeningen.

In het tweede deel wordt uitgelegd welke plannen Buitenlandse Zaken heeft. Er wordt veel aandacht besteed aan het toezicht op de private partijen die de regels moeten naleven en aan de bestuursrechtelijke sancties (zoals boetes), die uiteraard pittig zullen zijn.

Nieuwe groep ondernemingen die extra gecontroleerd zullen worden
De ‘poortwachters’ die we al uit de witwasbestrijding kennen komen vol in beeld. Dat zijn private ondernemingen en beroepsbeoefenaren die overheidstaken toebedeeld krijgen [3]. Die poortwachters worden extra door de overheid gecontroleerd op naleving van de sanctieregels en zullen als gevolg daarvan extra kosten moeten maken. Op dit moment is die extra controle er al bij financiële instellingen, cryptodienstenaanbieders en trustkantoren. Het kabinet wil nu ook notarissen, advocaten en accountants en bepaalde andere ondernemingen extra gaan controleren. Het besluit welke nieuwe private bedrijven extra toezicht zullen krijgen is nog niet genomen, de minister schrijft:

Nader onderzocht wordt welke groepen onder sanctiewettoezicht dienen te vallen gezien hun rol in het economische verkeer. Daarbij kan eventueel deels aansluiting gezocht worden bij de partijen die reeds onder toezicht staan in gevolge de Wet ter voorkoming van witwassen en het financieren van terrorisme (Wwft).

Men suggereert dat – anders dan in de witwasbestrijding gebeurt [4] – er beter rekening zal worden gehouden met de specifieke positie van bepaalde ondernemingen:

Tegelijkertijd dient bij het opleggen van deze normen wel rekening te worden gehouden met de aard, rol en omvang van de betreffende nieuwe partijen om een proportionele toepassing te borgen.

In verband met de handhaving zullen de geheimhoudingsplichten van bijvoorbeeld advocaten en notarissen worden doorbroken, tenzij sprake is van toegelaten rechtsbijstand [5].

Overheidsbeheer van ‘bevroren’ middelen
Nieuw is dat men regelingen wil treffen voor het beheer van ‘bevroren’ middelen van geliste personen (financiële tegoeden, onroerende zaken, roerende zaken, entiteiten). Dit is een thema waar nu civielrechtelijk en bestuursrechtelijk weinig regelgeving over is. De minister schrijft:

Uit ervaring blijkt dat opgelegde sancties niet zelden van lange duur zijn en dat daarmee tegoeden en economische middelen (financiële tegoeden, onroerende zaken, roerende zaken, entiteiten) langdurig bevroren worden. Dit heeft de noodzaak doen inzien om de mogelijkheid te onderzoeken om het beheer van in Nederland gesanctioneerde rechtspersonen, bepaalde economische middelen, roerende en onroerende zaken (deels) over te kunnen nemen. Hoewel bevoegde autoriteiten in Nederland op basis van ontheffingsgronden uit de EUsanctieverordeningen op individuele basis uitzonderingen kunnen maken om bijvoorbeeld te voorzien in noodzakelijke betalingen, noodzakelijk onderhoud of nakoming van contractuele verplichtingen, blijkt deze systematiek in sommige gevallen niet toereikend. Hierbij valt te denken aan bedrijven in Nederland, die indirect onder sancties vallen doordat hun uiteindelijk belanghebbende gesanctioneerd is, niet goed hun bedrijfsvoering kunnen voortzetten met alleen ontheffingen voor “noodzakelijke betalingen, noodzakelijk onderhoud of nakoming van contractuele verplichtingen”. De mogelijkheid om het beheer over te kunnen nemen, bijv. door het aanstellen van een bewindvoerder, zou daarmee een instrument kunnen zijn om het toezicht en naleving op sancties en het beheersen van de gevolgen daarvan te verbeteren.

Gegevensuitwisseling
Een steeds terugkerend thema in de misdaadbestrijding is dat men denkt onvoldoende gegevens te kunnen uitwisselen. Ook in deze brief komt het aan de orde, onder meer:

Deze gegevensuitwisseling bepaling zou dan kunnen zien op het delen, verwerken en beheren van gegevens zodat samenwerking tussen hiervoor bevoegde instanties mogelijk is. Uiteraard dienen hierbij bestaande privacy (en andere) wet- en regelgeving alsmede algemene waarborgen als doelbinding, noodzakelijkheid en proportionaliteit in acht genomen te worden.
Tevens zou dit gevolgen kunnen hebben voor aanpalende wet- en regelgeving. Hoe dit precies ingevuld gaat worden dient nader uitgezocht te worden en is onderdeel van het verdere traject omtrent de modernisering van het sanctiestelsel.

Aantekeningen in kadaster en handelsregister
Op dit moment kunnen in kadaster en handelsregister aantekeningen worden gemaakt inzake toepasselijkheid van de Rusland/Belarus sanctieregels op vastgoed respectievelijk rechtspersonen/entiteiten (‘bevroren bezittingen’). Dit is gebaseerd op Europese regels. Het plan is om bij meer sanctieregimes dergelijke aantekeningen mogelijk te maken. Daarbij wordt de aantekening geplaatst dat marktpartijen niet op die aantekeningen kunnen afgaan:

Het al dan niet aanwezig zijn van een aantekening ontslaat marktpartijen niet van de verplichting om zich te houden aan de sanctiewet- en regelgeving en zelf onderzoek te doen.

De vraag is wat je dan hebt aan zo’n openbare aantekening.

Geen betere overheid?
Zo te zien zullen de wijzigingen vooral de private sector raken en doet de overheid weinig aan de eigen organisatie en aan hoogwaardige sanctieregelgevingsvoorlichting. Dat is een gemiste kans. Hoge eisen stellen aan de private sector is alleen gerechtvaardigd als de overheid zelf eveneens aan hoge kwaliteitsnormen voldoet.

Kosten-/batenanalyse ontbreekt
Een kosten-/batenanalyse ontbreekt. Die zal er in een later stadium wel moeten komen, zodat duidelijkheid ontstaat of de kosten die de private sector moet maken gerechtvaardigd zijn.
In zo’n analyse kan ook worden gekeken naar alternatieven die kunnen voorkomen dat iedere ondernemer en organisatie individueel tegen hoge kosten ‘het wiel’ moet uitvinden, zoals nu in de witwasbestrijding gebeurt.

Noten
[1] Brief van 4 november 2022, op 5 december 2022 openbaar gemaakt, vindplaats.
[2] Of dat een juist beeld is, is de vraag.
[3] Waarvoor ze soms niet geschikt zijn, zoals in de witwasbestrijding aan de orde is.
[4] Onder de Wwft moeten alle witwasbestrijdingsplichtigen, van grootbank tot en met de boekhouder-eenmanszaak, hetzelfde doen.
[5] In de brief omschreven als: “Voor de goede orde wordt opgemerkt de juridische dienstverlening die noodzakelijk is voor de verdediging of vertegenwoordiging van een gesanctioneerde (rechts)persoon of verbonden (rechts)persoon in het kader van of in verband met een rechtsgeding, daaronder begrepen de juridische dienstverlening die noodzakelijk is voor het bepalen van de rechtspositie of voor het instellen of vermijden van een rechtsgeding buiten het verbod van de EU-verordening valt en daarmee ook buiten de meldplicht.“