De tekenen zijn duidelijk: de surveillance maatschappij komt er aan. Naar degenen uit de ‘oude’ wereld die daar over mopperen, zoals de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid, de Raad van State en de Autoriteit Persoonsgegevens, wordt niet geluisterd.

Recente mijlpalen zijn het aannemen van het sleepnet wetsvoorstel en de grondwetswijziging die het makkelijker maakt privégegevens te doorzoeken. Voor wie daar meer over wil weten, zijn er artikelen met een uitvoerige uitleg, waarvan ik hierna vindplaatsen vermeld.

Sleepnetwet | grootschalig afluisteren van burgers

• Privacy Barometer: “Op 11 juli 2017 heeft de Eerste Kamer ingestemd met het wetsvoorstel van minister Plasterk (PvdA) en minister Hennis (VVD) waarmee de geheime diensten straks grootschalig het internet mogen afluisteren. De afgeluisterde gegevens mogen drie jaar lang bewaard worden en onbeperkt gekoppeld worden aan andere gegevens. Daarnaast mogen de diensten elk geautomatiseerd apparaat hacken en gegevens daarvan kopiëren. Ook krijgen de inlichtingendiensten officieel de bevoegdheid een geheime DNA databank in te richten. Op 14 februari ging de Tweede Kamer al akkoord met het wetsvoorstel.” Dit is een informatief artikel. Lees verder: AIVD: Grootschalig afluisteren, onbeperkt hacken en een geheime DNA databank.
• The Public Interest Litigation Project (PILP): schrijft in het artikel Helaas: Wiv door Eerste Kamer. Het artikel meldt dat een procedure wordt voorbereid: “Het PILP is druk met de voorbereidingen van een mogelijke rechtszaak, samen met een brede coalitie van zo’n twaalf maatschappelijke organisaties, waaronder het Nederlands Juristen Comité voor de Mensenrechten, de Nederlandse Vereniging van Journalisten, de Nederlandse Vereniging van Strafrechtadvocaten, Bits of Freedom en Privacy First“.
• Het dossier Wet op de Inlichtingen en Veiligheidsdiensten (Wiv) van PILP heeft als motto: “Meer bevoegdheden, minder controle”. Zij roepen belangstellenden op mee te doen.
• Privacy First schrijft dat een groep organisaties zich tegen de aftapwet keert in het artikel Organisaties naar rechter in strijd tegen aftapwet en geeft vindplaatsen van artikelen in de media. Er is ook een interview te beluisteren. De organisatie publiceerde in maart 2017 al een conceptdagvaarding.
• Bij De Correspondent wordt door Maurits Martijn en Dimitri Tokmetzis aandacht besteed aan dit onderwerp, onder verwijzing naar andere informatiebronnen. Onder meer in Maurits’ artikel “Vier redenen waarom de nieuwe aftapwet een slecht idee is“.
• Bits of Freedom geeft veel aandacht aan dit onderwerp in het dossier sleepnet voor geheime diensten. Er is een rubriek met berichten over surveillance.
• Security.nl: Eerste Kamer akkoord met Wetsvoorstel veiligheidsdiensten.
• Dossier parlementaire behandeling “Regels met betrekking tot de inlichtingen- en veiligheidsdiensten alsmede wijziging van enkele wetten (Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten 20..)” op overheid.nl, site eerste kamer.

Grondwetswijziging | meer bevoegdheden overheid om privégegevens te doorzoeken

• • Privacy Barometer: “De Eerste Kamer heeft op 11 juli 2017 unaniem ingestemd met een zwakke grondwettelijke bescherming van communicatie. Het briefgeheim wordt weliswaar uitgebreid naar alle vormen van communicatie, maar tegelijkertijd wordt het voor de overheid makkelijker dit ‘telecommunicatiegeheim’ te doorbreken. Ook worden verkeersgegevens niet onder het nieuwe telecommunicatiegeheim beschermd“. Lees verder: Eerste Kamer stemt unaniem in met zwakke privacybescherming in Grondwet.
  • Het Nederlands Juristen Comité voor de Mensenrechten (NJCM) besteedde aandacht aan dit wetsvoorstel, zie de berichten in de rubriek privacy.
  • Security.nl: Eerste Kamer akkoord met briefgeheim voor e-mail en sms.
  • Rijksoverheid: Grondwet bij de tijd: e-mail ook onder briefgeheim.
  • Dossier parlementaire behandeling “Verandering in de Grondwet van de bepalingen inzake de onschendbaarheid van het brief-, telefoon- en telegraafgeheim” op overheid.nl, op de site van de eerste kamer.

Waarschuwingen

Waarschuwingen door gerenommeerde partijen worden in de wind geslagen, zoals die van de Wetenschappelijke Raad voor Regeringsbeleid (WRR) in het rapport “Big Data in een vrije en veilige samenleving”. Zie voor de Engelse versie “Big Data and Security Policies: Serving Security, Protecting Freedom“.

Waar gaat het naar toe?

Mijn indruk is dat op het niveau van de rijksoverheid en het parlement weinig belangstelling bestaat voor de risico’s van de digitale samenleving. Met de mond wordt beleden dat men er wel aandacht voor heeft. Er zijn echter nog geen overheidsplannen zichtbaar om een tegenmacht te organiseren. De kritiekloze omarming van de nieuwe mogelijkheden heeft de overhand.

Aanvulling 25 juli 2017

• A Danish town has been using Bluetooth sensors to track traffic patterns, Jonathan M. Gitlin in Ars Technica, 24 juli 2017.
• Op 20 juli jl. laat Melanie Peters van het Rathenau Instituut weten: “toezicht in voorstel bestrijding computercriminaliteit ‘te licht’ “.
• De NOS geeft in Datadrift informatie over surveillance
• Thema Überwachung bij ZDNet.
• Deze start-up zoekt toekomstige terroristen via hun netwerken, Caroline de Gruyter, NRC 14 juli 2017
• Zeg maar dag tegen privacy in de buitenlucht, artikel over drones, De kennis van nu 18 juni 2017
• Een sensor op elke straathoek (ws. betaalmuur), Sandra Olsthoorn en Rob de Lange, FD
• In mei jl. is geconsulteerd over het Besluit onderzoek in een geautomatiseerd werk. Er zijn zes reacties gepubliceerd. Ook de NOvA heeft geadviseerd.

Aanvulling 30 oktober 2017
Bob Hoogenboom schreef voor het NRC Slepen of niet slepen, dat is níet de vraag, waarin hij zegt dat het bij surveillance moet gaan over sterk toezicht op degenen die deze ingrijpende bevoegdheden gebruiken: “Of er voldoende (krachtig) toezicht is op de veiligheidsdiensten, is één van de echt belangrijke vragen“.

Overigens vind ik zijn tekst

Google, de Belastingdienst, zorginstellingen, werkgevers, verzekeraars, advocaten en WhatsApp weten veel over ons. Maar ieder vanuit een specifieke functie en belang. En binnen wettelijke kaders

naïef aandoen. Google en Whatsapp houden zich juist niet aan regels en krijgen niet voor niets kritiek van toezichthouders. Of de informatie bij werkgevers en advocaten wel te vergelijken is met de informatieberg van Google, fiscus en bepaalde andere commerciële partijen, is de vraag.

Aanvulling 14 november 2017
Lars Duursma schreef “Onder het mom van veiligheid is niemand straks nog veilig” en zegt onder meer “Onder het mom van veiligheid eist de overheid steeds meer toegang tot de meest persoonlijke gegevens van onschuldige mensen.” en “Waar ik het meest bang voor ben, is niet dat hier ooit een aanslag komt. Maar dat iedere inwoner van Nederland elke dag weer bang moet zijn bij alles wat hij zegt of doet, omdat werkelijk alles afgeluisterd wordt en hij zelfs in z’n eigen auto niet langer veilig is.”

Aanvulling 18 december 2017
In een persbericht van 15 december 2017 onder de titel “Balans privacy en veiligheid juridisch verankerd in nieuwe wet inlichtingen- en veiligheidsdiensten” laat het kabinet weten dat een aanvulling op de sleepnetwet wordt voorbereid:

Balans privacy en veiligheid juridisch verankerd in nieuwe wet inlichtingen- en veiligheidsdiensten
15 december 2017 – 15:09

Voor het kabinet gaan de belangen van veiligheid en privacy hand in hand. Er kan, mag en zal geen sprake zijn van het willekeurig en massaal verzamelen van gegevens van burgers. De nieuwe Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten (Wiv 2017) biedt hiertoe al de nodige waarborgen, maar het kabinet zal op een aantal specifieke onderdelen nog scherper toezien dat de juiste balans tussen veiligheid en privacy is geborgd. Deze balans waarborgt de privacy van burgers terwijl de inlichtingen- en veiligheidsdiensten over de noodzakelijke middelen beschikken om te zorgen voor veiligheid en de verdediging van onze democratische rechtsstaat. De ministerraad heeft op voorstel van minister Ollongren van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties en minister Bijleveld van Defensie ingestemd met toezending van een brief aan de Tweede Kamer hierover.

Vertrouwde partners
Omdat bedreigingen voor de veiligheid vaak internationaal zijn, is ook een internationale aanpak nodig. Maar dat betekent niet dat informatie van de AIVD en MIVD zomaar uitgewisseld wordt met buitenlandse inlichtingen- en veiligheidsdiensten. De Wiv 2017 stelt meerdere criteria die moeten worden gewogen voordat de AIVD met een dienst mag samenwerken, zoals de parlementaire controle in een land, de mensenrechtensituatie en het niveau van gegevensbescherming. Op basis van deze afweging wordt bepaald hoeveel informatie er kan worden gedeeld. De ministers van BZK en Defensie zullen versneld de zogenaamde wegingsnotities opstellen voor die partners waarmee intensief wordt samengewerkt. Hierdoor kan toezichthouder CTIVD bij inwerkingtreding van de Wiv 2017 direct een substantiële toetsing van deze internationale samenwerking uitvoeren.

Evaluatie na twee jaar
De evaluatie van de Wiv 2017 wordt vervroegd uitgevoerd door een onafhankelijke commissie na twee jaar. Als uit de evaluatie blijkt dat er extra waarborgen in de wet moeten worden opgenomen, dan zal het kabinet daarvoor voorstellen indienen. De commissie zal bestaan uit deskundigen op het gebied van privacy, veiligheid en techniek. Zij krijgen toegang tot alle gegevens, ook staatsgeheimen, en hun rapport zal openbaar zijn.

Bewaartermijn
De Wiv 2017 regelt voor het eerst een algemene bewaartermijn voor verzamelde informatie door de diensten. Allereerst geldt dat van de daadwerkelijk geïntercepteerde data naar verwachting 98% direct weer verwijderd en vernietigd wordt. De overgebleven informatie verkregen uit onderzoek naar digitale datastromen mag maximaal drie jaar worden bewaard. Voor alle andere gegevens die voortkomen uit onderzoek geldt een maximale bewaartermijn van één jaar. Het kabinet zal ervoor zorgen dat bij inwerkingtreding van de wet instrumentarium beschikbaar is waarmee gegevensbescherming is geborgd, zodat de CTIVD dit onmiddellijk kan betrekken bij zijn toezichthoudende taken.

Bij de tijd brengen
Om Nederland zo veilig mogelijk te maken, moeten de AIVD en MIVD daar zijn waar de informatie is. In de 21ste eeuw communiceren kwaadwillenden met apps, mobiele communicatiemiddelen en via cloud services. En niet meer via de vaste telefoonlijn. Met alleen traditionele inlichtingenmethoden als volgen, observeren en het aftappen van telefoongesprekken lopen de inlichtingen- en veiligheidsdiensten informatie mis. De Wiv 2017 brengt de bevoegdheden van de diensten bij de tijd, zodat zij hun werk goed kunnen uitvoeren en niets missen. Dit om onze nationale veiligheid, onze digitale veiligheid en onze militairen op missie te beschermen.

Overigens zijn er ook groepen die van mening zijn dat deze berichtgeving misleidend is, onder meer PrivacyBarometer.

Aanvulling 28 december 2017
In het FD stond een artikel over Mifid II, waarin iemand van een zakenbank zegt (over hun klanten die beleggen) “Dat betekent dat de zakenbank niet alleen persoonlijke gesprekken en telefoontjes met klanten moet bewaren, maar ook Bloomberg-chats, e-mails en zelfs WhatsApp-gesprekken.” en dat de bank ook nog met de privacy regels rekening moet houden. In ieder geval is surveillance in de financiële sector vaste praktijk, al zullen de meeste burgers zich dat niet realiseren.

Aanvulling 26 januari 2018
Lees ook bij Ftm Harry Lensink, Wat doet de geheime dienst met al die data?

Aanvulling 15 februari 2018
Zie ook het BNR artikel met interview strafadvocaat Inez Weski over de sleepnetwet.
Ook boeiend: Farid Tabarki op 15 februari in zijn column “Tentakels” over de ‘sleepwet’, hij besluit met “Huiskamer, slaapkamer en werkkamer blijven privé zolang de overheid er niets te zoeken heeft“.