Contant geld wordt op dit moment actief door de banken en DNB uitgefaseerd op grond van de misdaadbestrijdingsregelgeving (‘witwasbestrijding’, Wwft), waarbij het kind met het badwater dreigt te worden weg gegooid.
Dat besef lijkt bij de Nederlandse overheid te zijn doorgedrongen, want het ministerie van Financiën is in januari een wetgevingsconsultatie gestart, die afgelopen vrijdag is gesloten. Op de consultatie zijn 36 openbare reacties binnen gekomen, die ik hier kort bespreek.

Burgers zijn niet blij met de bank als misdaadbestrijder
Uit vele reacties van particulieren blijkt dat mensen niet blij zijn met het pseudo-overheidsoptreden van banken op grond van de Wwft, zie bijvoorbeeld deze reactie:

Met de wwft en de daaraan gekoppelde beperkingen voor chartale opnames en stortingen wordt eenieder tot fraudeur gemaakt tenzij hij het tegendeel kan bewijzen. Dat zal moeten worden aangepast.

Deze persoon klaagt over de criminalisering van contante betaling:

Hoog tijd dat de gewone man die niets met enige vorm van criminaliteit te maken heeft door banken wel zo weg wordt gezet. Contant geld is erg belangrijk voor de samenleving. Dat mensen graag contant geld gebruiken is geen reden om ze maar direct verdacht te maken. Contant geld is normaal in een vrije samenleving en moet blijven bestaan. Mag wel wat meer aangemoedigd worden. Gebruik moet voor particulieren en kleine bedrijven gewoon gratis blijven. Er moet een einde komen aan het inperken van contant geld en de Nederlandse Bank moet acceptatie van contant geld overal verplicht stellen. In elke winkel en elk restaurant. Dit is beter voor de economie en de vrijheid van de burger. Die niet door banken om elke transactie gebeld wil worden

Zie ook deze reactie:

Ten eerste de banken verplichten om je geld te mogen opnemen en afstorten. Hiervoor dienen we ook eens naar de reikwijdte van de wuft [Wwft] te kijken en naar de definitie van witwassen. Je bent nu aan het witwassen (volgens de AML analisten bj banken) wanneer je klus contant hebt gedaan en dit geld afstort. Echter dit is niet aan de banken om te bepalen maar aan de belastingdienst, Hoe kan een bank verifiëren of jij aan je belasting verplichtingen hebt gedaan (waarbij je ook nog een aantal jaren de tijd hebt om je aangifte te verbeteren), De AML afdelingen moeten zich eerst eens gaan concentreren op waarvoor ze zijn opgericht: het identificeren van de geldstromen vanuit criminaliteit en pas vragen gaan stellen wanneer er een concreet vermoeden van witwassen is (en niet alleen een ongebruikelijke transactie, iets is per definitie ongebruikelijk wanneer je. het nog nooit hebt gedaan)

Een persoon meldt dat banken een monopoliepositie hebben:

Het volledig afhankelijk zijn via het giraal geld van de commerciële banken geeft een ongewenste machtsstructuur in de samenleving die als overheid ongewenst moet worden gezien. Banken laten te vaak zien misbruik te maken van hun monopolie positie.

Zo zijn er meer reacties van burgers.

Commentaren van financiële instellingen
Financiële instellingen hebben gereageerd, te weten twee grootbanken (Rabobank en ABN Amro), een groepje kleinere banken, een creditkaart aanbieder, Betaalvereniging Nederland en Geldmaat. Zij klagen over het ontbreken van details, nu de wet heel weinig regelt en schuift alle details doorschuift naar uitvoeringsregels.

Hun bijdragen blinken niet uit door originaliteit of door aandacht voor de juridische systematiek en maatschappelijke context. Zo is het de vraag of het wel terecht is dat het kabinet een overheidstaak (verzorging van contant geld) volledig doorschuift naar de banken zonder de financiële consequenties behoorlijk te regelen, waarbij opvalt dat niet wordt nagedacht over de positie van de bedrijven die contant geld van mensen in ontvangst moeten nemen.

Commentaren van bedrijven
MKB Nederland hamert op de hoge kosten die ondernemers door banken krijgen doorberekend, een terechte kritiek. Men wijst op het te krappe aanbod van geldtransportdiensten. De organisatie overdrijft het ‘gevaar’ van contante betaling (dat gevaar is niet permanent en niet overal aanwezig, maar wordt wel als alibi gebruikt om contante betaling te weigeren) en tekent terecht aan dat contante betalingen door de witwasbestrijdingsregels duur wordt gemaakt (“Dit levert veel administratieve lasten op bij ondernemers“).

De Raad Nederlandse Detailhandel (RND) meldt eveneens dat de kosten die banken berekenen uit de hand lopen, terwijl de marges in deze branche smal zijn. Het zal best kloppen dat als er minder contant betaald wordt, de kosten omhoog gaan, daar zal dan iets aan gedaan moeten worden. Net als MKB Nederland lijkt deze organisatie de veiligheidsrisico’s van contanten te overdrijven.

Brancheorganisatie ONL signaleert de praktische problemen rond het afstorten van contanten:

Ondernemers worden dagelijks geconfronteerd met machines die buiten werking zijn, niet goed werken of waarvan de online vermelde openingstijden niet kloppen. Ondernemers moeten daardoor met aanzienlijke bedragen op zak over straat. In uiterste gevallen is de dichtstbijzijnde werkende Geldmaat-automaat tientallen kilometers verderop.

en roept op dat er regels worden gesteld voor een beter landelijk netwerk van stortingsmogelijkheden en de beschikbaarheid en het niet-defect zijn van de apparatuur. Ook zij melden het achterblijven van de geldtransportmogelijkheden en de Wwft-problemen.

Reacties van burgerrechtenorganisaties en overige not-for-profit
De Consumentenbond vraagt in haar consultatiereactie, mede namens ANBO-PCOB, KBO Brabant/Zeeland, NOOM, SOM.nl, Koepel gepensioneerden, Koepelorganisatie Ieder(in), de Oogvereniging en Stichting ABC, aandacht voor het belang van contant geld en voor de kostendoorbelasting.

Twee organisaties die betrokken zijn bij de werving van donaties voor not-for-profit organisaties, te weten Stichting Donateursbelangen en Stichting Collecteplan, vragen aandacht voor het feit dat contant geld belangrijk is voor het verkrijgen van giften. Stichting Collecteplan schrijft dat goede doelen jaarlijks 75% contant ophalen. De goede doelen tobben met de banken als zij het contante geld willen afstorten, wat duidelijk maakt dat contante betaling niet alleen een consumentenkant heeft. Ook de ontvangers mogen niet belemmerd worden. Stichting Donateursbelangen zegt dat niet alle donateurs bij kleine giften bereid zijn om hun persoonsgegevens af te geven, bij contant doneren is dat niet nodig.

Privacy activist Michiel Jonker, actief op het gebied van acceptatie van contante betaling in samenwerking met Privacy First (contante betaling bioscoop; in de bus: 1, 2; parkeren), pleit voor acceptatieplicht van contant geld en voor voldoende mogelijkheden contant geld op te nemen.

De meest interessante reactie komt van Human Rights in Finance (HRIF.EU). De organisatie brengt het advies van de MOB-Task Force Herziening Standpunt contant geld van mei 2020 in herinnering en verzoekt om een adequate Maatschappelijke Kosten Baten Analyse (MKBA). HRIF zet vraagtekens bij de aanpak van het wetsvoorstel ten aanzien van Diensten van Algemeen Belang (DAEB) / staatssteun:

De gekozen financieringsconstructie roept ook de vraag op of de overheid hier eigenlijk niet voor een dubbeltje op de eerste rang wil zitten.

HRIF bestempelt het wetsvoorstel als onvoldoende vanwege het ontbreken van invulling:

Welke diensten gaat het precies om. Alles wordt met een nadere regel of AMVB weggedelegeerd.
Dat heeft twee gevolgen. De wet wordt hierdoor een ‘blanco cheque’ wet. Het klinkt allemaal loffelijk, maar de echte impact is volstrekt onbekend. Een voorhangprocedure bij AmvB’s is echter, zie hiervoor, onder de EU kaders niet passend. Want wat is nu toch die ‘chartale basisinfrastructuur’? Het is niet eens gedefinieerd bij wet. En het omvat in de kern zowel de back-office rol van Geldmaat (die in feite aan niet banken toegang tot de settlement / bancaire infrastructuur kan bieden omwille van cash-diensten) als de diensten van banken en onafhankelijke aanbieders van geldopname en afstort oplossingen aan klanten. De catalogus is in feite te breed en te onbepaald. Dat maak dat een impact analyse van dit voorstel in feite onbepaald is. Want waar zegt het parlement nu ja tegen? Dat is onbepaald en zoiets sluit niet lekker aan op de aanwijzingen voor de regelgeving.

Verder kaart HRIF de positie van Geldmaat, een privé initiatief van drie grootbanken, aan, die lijkt te worden bevoordeeld terwijl er ook onafhankelijke geldautomaat aanbieders zijn. De organisatie wijs op het ontbreken van een acceptatieplicht voor contant geld (ook door overheidsinstellingen) en op het ontbreken van een voorziening om het de-risken door banken tegen te gaan. De pendant van de mogelijkheid voor contante betaling door burgers, is dat bedrijven en organisaties het recht hebben op een zakelijke betaalrekening. Nog beter zou zijn, aldus HRIF, om financiële basisdiensten (zoals contant geld) onder te brengen in een aparte wet, die mede de verantwoordelijkheid wordt van de ministerie van Economische Zaken en van Sociale Zaken en Werkgelegenheid.

Tot slot

De overheid is druk doende om het gebruik van contant geld onaantrekkelijk te maken, waardoor het gebruik van contanten sterk afneemt en daardoor heel duur wordt. De huidige infrastructuur met betaalautomaten laat te wensen over. Nu het maatschappelijk belang van contante betaling groot is, zijn er ingrijpende maatregelen nodig om het te behouden. Daar kan ook bij horen dat er maatregelen worden genomen om te zorgen dat de kosten niet uit de hand lopen en via oncontroleerbare weg bij consument en midden- en kleinbedrijf terecht komen.

Lees de artikelen op dit  blog over contante betaling.