De Nederlandse overheid heeft overspannen verwachtingen van de mogelijkheden van bedrijven om de sanctieregelgeving toe te passen en is daarom van plan het regelgevende systeem aan te passen.

In juli is de ‘Preconsultatie Modernisering van het Nederlandse sanctiestelsel‘ van start gegaan. Uit de aankondiging:

Het kabinet werkt aan de modernisering van het Nederlandse sanctiestelsel. Het doel van de modernisering is om nog beter te kunnen voldoen aan de eisen die gesteld worden vanuit de Europese sanctiebesluiten en -verordeningen. In dat kader vraagt het kabinet uw inbreng op bouwstenen voor een toekomstbestendige Sanctiewet. Dit preconsultatiedocument heeft als doel om gericht inbreng op te halen en daarmee te komen tot betere en effectieve wetgeving die nauwer aansluit bij de nalevingpraktijk. De modernisering zal er onder andere voor zorgen dat het sanctiewettoezicht op bepaalde groepen wordt uitgebreid en gemoderniseerd, dat de mogelijkheden voor overheidsingrijpen worden vergroot en dat er betere gegevensuitwisseling kan plaatsvinden.

Uw inbreng op deze preconsultatie zal worden meegenomen bij de verdere uitwerking van de nieuwe Sanctiewet en de aanpassing van aanpalende wetgeving. Het uiteindelijke, volledige wetsvoorstel en de bijbehorende toelichting zullen eveneens op een later moment via internetconsultatie ter consultatie worden aangeboden. (…)

• De bevoegdheden van overheden en uitvoeringsinstanties worden toekomstbestendig ingericht met het oog op bestaande en nieuwe sancties.
• Het toezicht op de Sanctiewet dat nu geldt voor de financiële sector en een aantal andere partijen zal worden uitgebreid naar nieuwe partijen, waaronder advocaten, notarissen en accountants.
• De regels voor instellingen die via de Sanctiewet onder toezicht staan, worden gemoderniseerd (voor zowel de bestaande als nieuwe partijen). Denk aan het onderzoek naar klanten, het screenen van deze klanten en het melden van het toepassen van een beperkende maatregel.
• De strafrechtelijke handhaving van bepaalde schendingen van sancties zal worden aangevuld met een bestuursrechtelijk handhavings-instrumentarium voor schendingen.
• De ongewenste gevolgen van de toepassing van een bevriezing in Nederland worden opgevangen door het vergroten van de mogelijkheid van overheidsingrijpen.
• Er komen mogelijkheden tot het plaatsen van aantekeningen in relevante registers om marktpartijen en overheidsorganisaties bewust te maken van het toepassen van een sanctie.
• Om betere gegevensuitwisseling tussen (overheids)organisaties mogelijk te maken worden de wettelijke grondslagen versterkt.
• Overige Europese ontwikkelingen, bijv. n.a.v. de op Rusland gerichte sanctiepakketten, worden waar mogelijk betrokken.

De voornemens staan een nota die de titel ‘preconsultatiedocument‘ heeft gekregen.

Het mag dan een consultatie van het ministerie van Buitenlandse Zaken zijn, de teksten doen denken aan het proza van het ministerie van Financiën, een ministerie dat specialist is in het creëren van een megalomane bureaucratie die weinig effectief is en geen rekening houdt met de verschillende posities van de bedrijven die deze overheidstaken moeten uitvoeren.

Criminalisering van bedrijven
Kenmerkend voor het financiële denken is dat de bedrijven zelf als crimineel worden aangemerkt, lees bijvoorbeeld teksten als (pagina 3 nota, markering door mij):

In de loop der jaren is het aantal sanctiemaatregelen (van niet-financiële aard) sterk gegroeid waardoor meer partijen risico’s lopen op het schenden van sanctiemaatregelen, bijv. door zelf in strijd te handelen met gebods- en verbodsbepalingen of door derden te faciliteren om sancties te omzeilen.

De partijen waarvoor uitbreiding wordt voorzien zijn die partijen die een belangrijke spilfunctie vervullen in het economische verkeer, omdat zij het bijvoorbeeld mogelijk maken dat overeenkomsten tot stand komen, transacties worden uitgevoerd of rechtspersonen worden opgericht. Leidend uitgangspunt is om het toezicht uit te breiden naar groepen die gezien de aard van hun activiteiten een hoger risico lopen op het schenden van de geldende sanctiemaatregelen en het faciliteren daarvan en daarom hun bedrijfsvoering moeten inrichten om dit risico te beheersen.

Het is weer veel ‘risico beheersen’ en ‘faciliteren’. Het zogenaamde ‘schenden’ is in de  nota niet het leveren van producten aan foute Russen, maar het niet signaleren dat de klant aan foute Russen levert.

Aangezien de ‘hoog risico bedrijven’ niet uit zich zelf de wetten naleven, zo denken de schrijvers van de nota, is er veel toezicht en harde bestraffing nodig. In de praktijk betekent dit dat ondernemingen veel tijd en geld moeten besteden aan compliance toneelstukjes [1] (om te laten zien dat zij de wet naleven), zodat er geen tijd meer overblijft voor het echte werk (mogelijke misdaad signaleren).

Gelukkig wordt in de nota wel naar uitvoerbaarheid en effectiviteit gevraagd [2], maar wordt er naar de reacties geluisterd?

Juristen
Uit de nota blijken overspannen verwachtingen op sanctiegebied van de juridische beroepsgroep (onder meer advocaten en notarissen). Waar dat op gebaseerd is, is mij nog steeds een raadsel. Zij verkopen geen producten (zoals exporteurs) en doen niet op grote schaal financiële transacties (zoals banken). Mij lijkt hun rol op het gebied van het signaleren van sanctieovertredingen irrelevant. Noch in de nota, noch in eerdere documenten die ik over het onderwerp las, is iets te vinden over de feitelijke rol van juristen.

Sanctie-ubo
Het ubo-register komt ook in de nota voor, ook al is het ubo-criterium in de sanctieregelgeving anders. Uit de nota:

2.1 Grondslagen voor het gebruik van het UBO-register (uiteindelijke belanghebbende)
Om te weten of een rechtspersoon of juridische constructie onder sancties valt, moeten instellingen weten wie de uiteindelijke belanghebbenden zijn van hun cliënt. Indien een rechtspersoon of juridische constructie voor meer dan 50 procent eigendom is of gecontroleerd wordt door gesanctioneerde personen, valt deze rechtspersoon of juridische constructie zelfstandig ook onder sancties. Om instellingen te assisteren bij het verrichten van dit onderzoek wordt een grondslag gecreëerd zodat zij die een poortwachtersfunctie vervullen bij de sanctienaleving toegang hebben tot de informatie uit de UBO-registers. Deze grondslag is op dit moment voorzien in de Wijzigingswet beperking toegang UBO-registers dat tot 28 juni 2023 ter consultatie voorlag. [7]

[7] Zie hierover: Overheid.nl | Consultatie Wijzigingswet beperking toegang UBO-registers (internetconsultatie.nl).

Als straks ieder bedrijf ‘poortwachter’ is gemaakt, is het ubo-register de facto openbaar.

De overheidskant
Bij snelle doorlezing kom ik niets tegen over de verbetering van de overheidskant van de regelgeving. Een van de problemen van de sanctieregelgeving op dit moment is dat de overheidsinformatie gebrekkig is, een toegankelijke database met regelgeving en toelichting ontbreekt en dat taken over verschillende instanties zijn verspreid.

Tot slot
De compliance industrie zal zich in de handen wrijven, want de regelgeving zal ongetwijfeld nog ingewikkelder en onbegrijpelijker worden en kennis vereisen die bij betrokken ondernemingen niet aanwezig is.

Noten

[1] Vastleggen en bewijzen dat er maatregelen zijn genomen, dat die maatregelen regelmatig worden geactualiseerd, dat het personeel voldoende is opgeleid, enzovoorts.

[2] “Vraag 2: Hoe beoordeelt u de uitvoerbaarheid en effectiviteit van de artikelen 1 t/m 3 over de administratieve organisatie en interne controle?“