De VAR | vereniging voor bestuursrecht vergadert op 12 mei a.s. over het thema ‘Zorgplichten in het bestuursrecht’. Voor deze vergadering werden preadviezen geschreven, onder meer door Rogier Stijnen die schreef over zorgplichten bij financiële dienstverlening en de bestrijding van witwassen.

In de nieuwsbrief die op 19 april werd verspreid worden de preadviezen aangekondigd:

De preadviezen zijn dit jaar geschreven door Maurits Ippel & Michiel Scheltema (‘De rechtsstatelijke zorgplicht’), Arre Zuurmond, Mariëtte Lokin & Trude Mulder (‘De informationele zorgplicht van de overheid’), Anna Collignon (‘Zorgplichten in het omgevingsrecht’) en Rogier Stijnen (‘Zorgplichten bij financiële dienstverlening, bij bestrijding van witwassen, bij marktregulering en bij het waarborgen van de volksgezondheid’).

Maurits Ippel en Michiel Scheltema betogen in hun preadvies dat de overheid een rechtsstatelijke zorgplicht heeft om burgers te informeren en te ondersteunen in hun verhouding met de overheid. Deze zorgplicht baseren zij op het rechtszekerheidsbeginsel, het gelijkheidsbeginsel en het beginsel van de dienende overheid. In een responsieve rechtsstaat gaat het erom dat de burger deze beginselen herkent in zijn verhouding met de overheid. In het huidige bestuursrecht is dit onvoldoende het geval. Zo wordt aangenomen dat de legaliteitseis tot rechtszekerheid leidt, maar in de praktijk kan de burger uit wetten en regels niet afleiden hoe het recht in zijn situatie uitwerkt en welke keuzes hij in de verhouding met de overheid kan maken, en ervaart hij dus geen rechtszekerheid. In het preadvies wordt ingegaan op de gevolgen van de zorgplicht voor bestuursorganen, burgers, de wetgever en de bestuursrechter.

Arre Zuurmond, Mariëtte Lokin en Trude Mulder gaan in op de zorgplicht van de overheid om informatie die nodig is voor uitvoering van haar taken, op orde te hebben en houden. Die zorgplicht is essentieel om een responsieve overheid te kunnen worden: een overheid die niet tegenover maar naast de burger staat en proactief is, van de fase van beleidsvorming tot aan concrete ondersteuning van burgers en bedrijven. De preadviseurs gaan in op de ontwikkelingen in de afgelopen decennia die invloed hebben (gehad) op de informatiehuishouding van de overheid en op de gevolgen die dat heeft gehad op de geschiktheid van de informatiehuishouding om de informationele zorgplicht goed te vervullen. Logisch vervolg daarop is een verkenning van de mogelijkheden om daarin verbetering te brengen, onder meer met een funderende algemene informatiewet.

Anna Collignon bespreekt in haar preadvies hoe zorgplichten worden gedefinieerd en of de toepassing van zorgplichten binnen het omgevingsrecht hiermee wel overeenkomt. Daarbij gaat zij ook in op de mogelijke functies van een zorgplicht. Aan de hand van een bespreking van wetsgeschiedenis en jurisprudentie laat zij zien dat de wetgever en het uitvoerend bestuursorgaan vaak een bredere toepassing van zorgplichten voor ogen heeft dan de Afdeling bestuursrechtspraak omwille van onder meer de rechtszekerheid toe laat. Zij gebruikt deze conclusies bij een analyse van de zorgplichten die per 1 januari 2024 met de Omgevingswet van kracht worden en sluit af met een beschouwing over een volgens haar noodzakelijke heroverweging van het gebruik van de zorgplichten.

Rogier Stijnen bespreekt in zijn preadvies een aantal publiekrechtelijke zorgplichten die financiële ondernemingen hebben richting hun klanten en de zorgplichten van banken bij het bestrijden van witwassen. Deze zorgplichten zet hij af tegen civielrechtelijke zorgplichten. Voorts werpt hij een blik op de verschillen in handhaving via het bestuurs- en het privaatrecht daarbij. Bij het onderzoek naar het daderschap van rechtspersonen, de aansprakelijkheid van feitelijke leidingevers en de eisen van rechtszekerheid worden voorts enkele zorgplichten in het kader van marktregulering en volksgezondheid besproken. Een belangrijk ankerpunt in het preadvies van Stijnen is het onderscheid tussen resultaats- en inspanningsverplichtingen.