Het komt regelmatig voor dat de Nederlandse regering in EU-verband (zoals in de Europese Raad) standpunten inneemt zonder dat er mandaat is vanuit het parlement.

Dat valt te lezen in het rapport Grip door begrip. De Nederlandse invloed in de Europese Unie (2016–2023) [*], pagina 54:

Niet altijd is sprake van een helder mandaat. (…)

Buiten kijf staat het belang van de parlementaire democratie. Maar er zijn voorbeelden waarbij de wens van de meerderheid van de Tweede Kamer op gespannen voet staat met de positie van het kabinet. Soms houdt het kabinet toch voet bij stuk omdat de positie van Nederland te precair ligt in het Europees krachtenveld. De keerzijde hiervan is dat in dit soort gevallen een helder mandaat vanuit het parlement ontbreekt. Recente voorbeelden zijn de onderhandelingen over het voorstel voor het introduceren van digitaal centralebankgeld (beter bekend als CBDC, oftewel central bank digital currency), de Europese digitale identiteit en financiële steun aan Oekraïne. Bij de natuurherstelwet volgde het kabinet wél de wens van een Kamermeerderheid om tegen te stemmen. Nederland zou niet aan de stikstof- en waterkwaliteitsdoelen kunnen voldoen en er zouden mogelijk nog meer onhaalbare doelen bij komen, aldus de Tweede Kamer. Het kabinet maakte bekend dat het de wens van de Kamermeerderheid ‘met grote tegenzin’ zou volgen, mede omdat er gedurende het Brusselse proces al aan veel van de Nederlandse zorgen tegemoet was gekomen en Nederland zich een betrouwbare onderhandelingspartner had willen tonen, aldus de bewindspersoon in een brief aan de Kamer. Door onvoldoende steun van de lidstaten in de Raad werd de stemming over de wet uiteindelijk uitgesteld. 283 De rol van het parlement komt verder aan de orde in §4.5 over flexibiliteit.

AML Package: “the reform was of a massive size, and there are important novelties”
Een duidelijk voorbeeld van opereren van de Nederlandse regering in de EU zonder democratisch mandaat, is zichtbaar in de privatisering van de criminaliteitsbestrijding (‘witwasbestrijding’). Binnenkort zal duidelijk worden hoe ingrijpend de wijzigingen zijn die het AML Package brengt in die geprivatiseerde misdaadbestrijding (nu in Nederland vastgelegd in de Wet ter voorkoming van witwassen en financieren van terrorisme, Wwft). Het Nederlandse parlement heeft bij een groot deel van de beleidskeuzes geen enkele betrokkenheid gehad.

[*] Bijlage bij de brief van de minister van Buitenlandse Zaken van 11 december 2024.