Bij het parlement is een voorstel voor een Wet verantwoord en duurzaam internationaal ondernemen aanhangig, met daarin een artikel dat geldt voor alle ondernemingen:

Artikel 1.2 Zorgplicht voor iedere onderneming

1. Een onderneming die weet of redelijkerwijs kan vermoeden dat haar eigen activiteit of die van haar zakenrelaties nadelige gevolgen kan hebben voor de mensenrechten of het milieu in een land buiten Nederland, is verplicht:

a. alle maatregelen te nemen die redelijkerwijs van haar kunnen worden gevraagd om die gevolgen te voorkomen;
b. voor zover die gevolgen niet kunnen worden voorkomen: die gevolgen zoveel mogelijk te beperken, ongedaan te maken, en zo nodig zorg te dragen voor herstel;
c. als die gevolgen onvoldoende kunnen worden beperkt: die activiteit achterwege te laten of de relatie te verbreken voor zover dat redelijkerwijs van haar kan worden gevraagd.

2. Van nadelige gevolgen voor de mensenrechten of het milieu is in ieder geval sprake als in de waardeketen gebruik wordt gemaakt van of sprake is van:

a. beperking van de vrijheid van vereniging en collectieve onderhandeling;
b. discriminatie;
c. dwangarbeid;
d. kinderarbeid;
e. klimaatverandering;
f. milieuschade;
g. onveilige arbeidsomstandigheden;
h. overtreding van voorschriften voor dierenwelzijn;
i. slavernij; of
j. uitbuiting.

Opvallend is dat het door grote ondernemingen uitbuiten van mkb-ondernemingen niet in lid 2 is opgenomen, terwijl dit grootschalig voorkomt (zie onder meer dit artikel over niet-tijdige betaling).

Zakenrelaties
De onderneming is niet alleen verantwoordelijk voor haar eigen activiteiten, maar ook voor die van haar zakenrelaties. Dat is voor grote ondernemingen al lastig (als het al uitvoerbaar is) maar voor het midden- en kleinbedrijf is het onuitvoerbaar. Deze regel kan overigens betekenen dat een mkb onderneming verantwoordelijk is voor onrechtmatig gedrag van een grote leverancier.

Voorts valt op dat het in het artikel gaat om alle landen buiten Nederland, dus ook in de Europese Unie. Dus de Nederlandse ondernemer moet uitzoeken of zijn Belgische leverancier zich schuldig maakt aan onveilige arbeidsomstandigheden.

Overigens is het begrip zakenrelaties zeer ruim gedefinieerd, het betekent volgens het voorstel:

aannemer, onderaannemer of andere juridische entiteiten in haar waardeketen, waaronder statelijke entiteiten, die op enige wijze betrokken zijn bij de activiteiten van de onderneming, waaronder de financiering, de verzekering of herverzekering van de onderneming

Bijzonder is dat een onderneming verantwoordelijk is voor schending van milieu/mensenrechten door de Nederlandse overheid, als gebruik wordt gemaakt van een door de overheid gedekte (her)verzekering, nu ook ‘statelijke entiteiten’ zakenrelatie kunnen zijn.

Waardeketen
Het begrip ‘waardeketen’ is ook ruim:

geheel aan eigen activiteiten, diensten, producten, productielijnen, toeleveringsketen, afnemers van een onderneming, alsook de activiteiten van haar zakenrelaties

De activiteiten van de zakenrelaties hoeven geen relatie te onderhouden met het door de onderneming afgenomen product.

Verdere analyse
Een verdere analyse laat ik achterwege, maar er kan veel worden gezegd over passages als:

weet of redelijkerwijs kan vermoeden
nadelige gevolgen
alle maatregelen te nemen die redelijkerwijs van haar kunnen worden gevraagd
de relatie te verbreken voor zover dat redelijkerwijs van haar kan worden gevraagd

Het woord ‘redelijk’ wordt veel gebruikt, maar dat betekent niet dat dit artikel redelijk is.

Mij lijkt dat de kritiek van de Afdeling advisering van de Raad van State niet heeft geleid tot verbetering, lees de samenvatting (markering door mij):

De initiatiefnemers stellen voor om voor iedere onderneming een algemene zorgplicht in te voeren om schendingen van mensenrechten, onacceptabele arbeidsomstandigheden en milieuschade in het buitenland ten gevolge van haar activiteiten tegen te gaan. Daarnaast moeten grote ondernemingen gepaste zorgvuldigheid (due diligence) betrachten in de productieketen. Dat betekent dat zij moeten rapporteren, monitoren en, zo nodig, actieve (herstel)maatregelen moeten nemen.

De Afdeling advisering van de Raad van State onderschrijft de onderliggende doelstelling van het wetsvoorstel om nadelige gevolgen voor mensenrechten, arbeidsrechten en het milieu van internationale economische activiteiten van ondernemingen te voorkomen en tegen te gaan. Zij maakt evenwel opmerkingen over de wijze waarop de initiatiefnemers dit wettelijk willen verankeren.

De voorgestelde gepaste zorgvuldigheidsverplichting bevat veel open normen, kent een ruime reikwijdte en voorziet in zowel civielrechtelijke, bestuursrechtelijke als strafrechtelijke handhavingsmechanismen. De materie is door haar internationale karakter complex en het is onduidelijk in welke mate de doelen van het voorstel realiseerbaar zijn. De Afdeling ziet in het voorstel bezwaren wat betreft de rechtszekerheid, evenredigheid, uitvoerbaarheid en handhaafbaarheid. Bovendien staat de voorgestelde strafrechtelijke handhavingsbepaling op gespannen voet met het lex certa-beginsel.

Tot slot
Alleen al het artikel 1.2 is megalomaan en onuitvoerbaar. De rest deel van het voorstel omvat verplichtingen voor grote ondernemingen, of dat uitvoerbaar is, is eveneens de vraag.

Het wetsvoorstel is ingediend door Tweede Kamerleden Van der Graaf (Christenunie), Van Dijk, Thijssen (PvdA), (Van der Lee) Groen Links, Koekkoek (Volt) en Hammelburg (D66). Ik hoop dat er brancheorganisaties uit het midden- en kleinbedrijf zijn, die aan deze leden van het parlement kunnen uitleggen dat wettelijke regels ook uitvoerbaar moeten zijn voor het midden- en kleinbedrijf.

PS In de media ben ik niets over het voorstel tegen gekomen. Wel gejuich uit de hoek van not-for-profit organisaties zoals Oxfam Novib.

Meer informatie:

• Het geciteerde artikel komt uit het gewijzigde voorstel zoals op 2 november 2022 bij de Tweede Kamer ingediend (vindplaats Tweede Kamer).
• De daarbij behorende memorie van toelichting is hier (Tweede Kamer) te vinden.
• Voorts is er een advies van de Afdeling advisering van de Raad van State met reactie initiatiefnemers (vindplaats Tweede Kamer).
• Dossier wetsvoorstel: pagina Eerste Kamer, pagina overheid.nl.