Zo langzamerhand ontdekken mensen dat de toegenomen mogelijkheden van IT niet alleen maar prettige gevolgen hebben. Er zijn ook een schaduwzijden, enkele voorbeelden:

• digitale middelen kunnen gebruikt worden om mensen te onderdrukken;
• desinformatie wordt door private partijen op krachtige wijze via digitale kanalen verspreid; ook overheden doen dat;
• criminelen maken in toenemende mate gebruik van digitale middelen om hun slag te slaan, cybercrime neemt jaarlijks sterk toe.

De wereld zal door digitalisering veranderen en de vraag is of er nog ruimte voor mensen blijft.

In dat verband is het nuttig om kennis te nemen van het rapport van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) over kunstmatige intelligentie (artificial intelligence, ‘AI’). Het rapport wordt door de WRR als volgt geïntroduceerd:

Kunstmatige intelligentie (AI) kent allerlei vormen en toepassingen: van gezichtsherkenning tot vertaalapps, van medische diagnoses tot anticiperen op criminaliteit, en van fraudebestrijding tot het beïnvloeden van wat we kopen, lezen en stemmen. En dat is nog maar het begin. Als Nederland zich op deze fundamentele verandering niet goed voorbereidt, is er niet alleen het risico dat kansen worden gemist, maar ook dat de samenleving opgescheept wordt met een technologie die onze belangen niet dient. Dat stelt de WRR in het rapport 105 Opgave AI. De nieuwe systeemtechnologie. (…)

AI is een systeemtechnologie, te vergelijken met elektriciteit en de verbrandingsmotor. Een systeemtechnologie heeft een grote impact op de samenleving, die vooraf niet kan worden voorzien. Om een systeemtechnologie als AI in te bedden is een integrale aanpak vereist, met intensieve betrokkenheid van de overheid. De WRR onderscheidt daarbij vijf opgaven: demystificatie, contextualisering, engagement, regulering en positionering.

Demystificatie

De beeldvorming over AI is vertekend door misplaatste angsten en overspannen verwachtingen. AI is geen kwaadaardige robot maar ook geen oplossing voor alles. Een realistische beeldvorming helpt teleurstellingen voorkomen en kan ervoor zorgen dat burgers de goede kanten van de technologie durven omarmen. Het is daarom van belang om een algemene AI-wijsheid te ontwikkelen, en ervaring op te doen met het werken met AI.

Contextualisering

AI vereist aanzienlijke veranderingen op de werkvloer, in de vaardigheden van werknemers en de bredere technische omgeving. Op dergelijke aanpassingen moet dus ook voldoende worden ingezet om te zorgen dat de technologie in de praktijk gaat werken. Daarbij is het belangrijk dat Nederland inzet op een eigen ‘AI-identiteit’, en daarnaast de vaardigheden versterkt en certificeert van mensen die met AI werken.

Engagement

Verder is maatschappelijk tegenspel nodig om te voorkomen dat de belangen van grote bedrijven dominant zijn bij de ontwikkeling van AI en sommige bevolkingsgroepen worden uitgesloten. Het maatschappelijk middenveld moet daarom worden betrokken. De overheid dient maatschappelijke organisaties daarin te ondersteunen, en zelf zorg te dragen voor een goede terugkoppeling tussen de ontwikkelaars van AI, de gebruikers en burgers die er de effecten van ondervinden.

Regulering

De overheid moet de kaders scheppen waarbinnen AI zich ten goede kan ontwikkelen. Het is daarvoor allereerst urgent dat de overheid een visie ontwikkelt op onze digitale leefwereld.  Daarnaast is regulering van AI nodig om naast de acute risico’s ook de structurele effecten van AI aan te pakken, zoalsmassasurveillance en machtsconcentratie.

Positionering

Ten slotte is ook de internationale positie van Nederland in het geding. Het is nodig om het verdienvermogen en de veiligheid van ons land te garanderen, in een wereld waarin AI steeds belangrijker gaat worden. Nederland moet zich voorbereiden op nieuwe dreigingen van buitenaf en in samenwerking met andere Europese landen werken aan eigen toepassingen, infrastructuur en regelsvanuit een geïntegreerde ‘AI-diplomatie’.

Overheid

De geschiedenis leert dat bij alle systeemtechnologieën gaandeweg de rol van de overheid groeit. De regering dient zich daarop nu al voor te bereiden. De WRR adviseert de regering te beginnen met het oprichten van een AI-coördinatiecentrum, dat politiek verankerd is via een ministeriële onderraad. Door nu in actie te komen op de vijf opgaven kan Nederland de vruchten plukken van AI – de elektriciteit van de 21^e eeuw.

Meer informatie:

WRR 11 november 2021

• Aankondiging, Opgave AI. De nieuwe systeemtechnologie.
• WRR-Rapport nr. 105: Opgave AI. De nieuwe systeemtechnologie.
• Samenvatting in het Nederlands, in het Engels.
• Beeldweergave.
• Infographic.

Enige berichten naar aanleiding van het rapport:

• Kunstmatige intelligentie: Overheid moet kaders stellen, Trouw.
• ‘Laat toeslagenaffaire een les zijn bij beleid kunstmatige intelligentie’, interview met Corien Prins door Laurens Verhagen voor De Volkskrant.
• ‘Toepassing van kunstmatige intelligentie zit in wildwestfase’, interview met Haroon Sheikh door Wouter van Noort voor het NRC.
• WRR waarschuwt: Nederland is onvoldoende voorbereid op kunstmatige intelligentie, Emerce
• WRR: Nederland onvoldoende voorbereid op kunstmatige intelligentie, AG Connect
• ‘Ministers moeten nú aan de slag met ai-beleid’, Computable
• WRR waarschuwt: Nederland is onvoldoende voorbereid op impact van AI, iBestuur
• VNG: noodzaak politieke verankering systeemtechnologie Al, VNG
• Kunstmatige intelligentie gaat ons leven fundamenteel veranderen, Winmagpro.

Aanvulling 3 december 2021
Lees ook Wanneer kraakt de kwantumcomputer onze wachtwoorden? (FD 1 december 2021, betaalmuur).