Het Nederlands Juristen Comité voor de Mensenrechten (NJCM) kondigde [1] een rapport [2] aan over de naleving van grondrechten in de EU, waarin ook Nederland aan de orde komt. Helaas is de informatie alleen in het Engels toegankelijk.

Het NJCM signaleert [3]:

In Nederland is de algemene situatie dat er weinig vooruitgang is geboekt. Het rechtssysteem in Nederland heeft gemengde resultaten laten zien, met verbeteringen op het gebied van digitalisering, maar bezorgdheid over mogelijke achteruitgang van anticorruptiemaatregelen, vooral na de verkiezingsoverwinning van de Partij voor de Vrijheid van Geert Wilders. De prestaties van de overheid bij de uitvoering van de GRECO-aanbevelingen inzake lobbytransparantie en beperkingen op tewerkstelling na de termijn worden als onbevredigend beschouwd. Hoewel er enige vooruitgang is geboekt in de media-gerelateerde wetgeving, blijven er uitdagingen bestaan op gebieden zoals de hervorming van de mediaraden en de moderatie van online inhoud. De controle en het evenwicht zijn verslechterd, met een krimpende burgerlijke ruimte en kritiek op het wetgevingsproces. Ondanks de voortdurende druk op de mensenrechten en systemische problemen wordt de vooruitgang onbevredigend geacht, vooral wat betreft de reactie van de regering op de Toeslagenaffaire.

In het Nederlandse rapport wordt verslag gedaan van een groot aantal deelonderwerpen, verdeeld in hoofdstukken met als thema’s:

• rechtssysteem,
• kader voor corruptiebestrijding (onder meer over het functioneren van het parlement en de regering en de openbaarheid van bestuur),
• mediaomgeving en mediavrijheid,
• checks and balances,
• not-for-profit sector,
• niet-nakoming van verplichtingen op het gebied van mensenrechten en andere systemische kwesties die van invloed zijn op de rechtsstatelijke omgeving,
• bevordering van een rechtsstatelijke cultuur.

Volgens het rapport zou bij openbare aanbesteding op grote schaal risico op corruptie zijn omdat er onvoldoende aanbestedingscontracten openbaar worden gemaakt [4].

Schending grondrechten in de geprivatiseerde misdaadbestrijding (‘witwasbestrijding’) wordt genegeerd

In het hoofdstuk over corruptie komt het register van uiteindelijk belanghebbenden (ubo-register) aan de orde, waarbij opvalt dat van respect voor de grondrechten van die ubo’s geen sprake is [5]. Het promotieverhaal van Transparency International wordt klakkeloos en zonder een en ander in context te plaatsen overgenomen. Wordt hier gemeten met twee maten?

De opstellers van het rapport hebben een grenzeloos geloof in de privatisering van de misdaadbestrijding en sluiten hun ogen voor de excessen die daarbij optreden, waarbij wordt verondersteld dat openbaarheid van de persoonsgegevens van ubo’s zou bijdragen aan bestrijding van corruptie en waarbij ook wordt verondersteld dat de private misdaadbestrijding zinvol zou zijn [6].

Hoe is het mogelijk dat de rapporteurs niet op de hoogte zijn van de-risking, discriminatie en andere misstanden rondom de private misdaadbestrijding? Leven ze onder een steen? Ze signaleren dat ze er zelf last van hebben, maar komen niet op het idee dat het concept fout is. [7]

Het is treurig dat in het rapport over Nederland geen aandacht is voor de uitwassen van de privatisering van de criminaliteitsbestrijding en de schending van de grondrechten die daarbij plaats vindt. Gewone burgers ondervinden hinder en moeten hoge kosten maken. Interesseert dat de rapporteurs in hun ivoren toren niet?

Noten

[1] Challenges Persist in Dutch Justice System: Liberties Rule of Law Report 2024, 18 maart 2024.
[2] Het complete rapport staat hier. Er is ook een los deelrapport over Nederland.
[3] Machinevertaling van deze tekst.
[4] Zie pagina 20/21.
[5] Pagina 18/19 van het rapport: “The Netherlands is one of the worst performing countries in the EU with regards to beneficial ownership transparency. After the ruling by the CJEU, the Dutch government decided to stop the provision of information from the beneficial ownership register with immediate effect and announced it wants to definitively close it down for the public. [24] Currently, only a few parties, such as the investigative services and the tax authorities, can access the Dutch BO register. Following the ruling, only banks, notaries, certain authorities, journalists and civil society with a legitimate interest would be able to access the register under certain conditions. A recent study by Transparency International shows that one year after the CJEU ruling the Netherlands, along with Cyprus, Malta and Greece, has consistently denied access to the register, even if journalists and civil society demonstrate their legitimate interest. [25] A concern that is further amplified by the fact that the Netherlands holds the 12th place on the Financial Secrecy Index scoring extremely high on the scope the legal- and judicial system allow for financial secrecy. 26 In contrast, many other European countries still have a publicly accessible BO register or have sound provisions to facilitate access for journalists and civil society with a legitimate interest. We are concerned about this development, as beneficial ownership data allows journalists and civil society to detect conflicts of interest, trace hidden assets, as well as serving as a tool in sanctioning Russian elites. The access to the BO register for journalists and civil society in the Netherlands, and the rest of Europe, is therefore of indispensable value in the battle against corruption.
[24] https://nos.nl/artikel/2498192-kabinet-wil-toegang-tot-anti-witwasregister-definitief-beperken
[25] https://www.transparency.org/en/blog/eu-court-ruling-on-beneficial-ownership-registers-legitimate-access“.
[6] Pagina 21: “At the same time, to effectively fight corruption, the Netherlands has to facilitate access for journalists and civil society with a legitimate interest to the UBO-register, as mentioned above. Additionally, the current law for the prevention of money laundering and terrorism financing provides that institutions and professional groups that deal with cash flows, or the purchase and sale of goods should monitor clients and report suspicious transactions. The new action plan for money laundering was set to further lay down a ban on cash payment for goods surpassing €3,000, improve the effectiveness of signalling suspicious transactions by improving the information exchange between banks and monitoring institutions. However, after the current cabinet resigned, these planshave been marked as controversial, which means no action can be taken until a new cabinet has taken office. We strongly recommend that the baton in this legislative process is taken up as soon as possible. Going forward, the government should take up more responsibility in a coordinating role in the battle against money laundering, instead of a laissez-faire approach.”
[7] Zie pagina 30: “Regulations against terrorism financing and money laundering are creating difficulties for CSOs to open bank accounts or receive and make bank transfers” en de verwijzing naar de brief (pdf) van 30 september 2022 van not-for-profit organisaties met een noodkreet over de witwasbestrijdingsschade.