Onlangs is door het ministerie van veiligheid bekend gemaakt dat men werk wil maken van digitalisering van de rechtspraak. Zie:

• Juridische procedure start met muisklik, 24 oktober 2013 > intro: “Of het nu gaat om een geweigerde bouwvergunning, een echtscheidingsverzoek, een betalingsconflict, een letselschadevergoeding of een bedrijfsovername, over enkele jaren kunnen burgers en bedrijven inloggen bij de rechterlijke macht om een procedure te beginnen bij de rechter. Rechtzoekenden kunnen zo ook hun processtukken indienen.“

• Opstelten maakt weg vrij voor elektronisch strafdossier, 30 oktober 2013 > intro: “Minister Opstelten van Veiligheid en Justitie wil de stukkenstroom in het strafproces verbeteren en versnellen door over te stappen van papieren naar elektronische strafdossiers. Het uiteindelijk doel is een volledig elektronisch werkproces dat de voordelen van digitalisering binnen de strafrechtsketen maximaal benut. Dit blijkt uit een wetsvoorstel dat de minister vandaag voor advies naar verschillende instanties heeft gestuurd, zoals de Raad voor de rechtspraak.“

Digitaal procederen biedt grote voordelen, maar dan is wel nodig dat het systeem zeer goed wordt opgezet. Anders gezegd: er moet sprake zijn van groot bedieningsgemak, met mogelijkheid van variaties in gebruik (afhankelijk van de digitale capaciteiten van de gebruiker). Anders gezegd: ICT mag er niet toe leiden dat wij ons aan de ICT moeten aanpassen. De ICT moet zich aan ons aanpassen.
Verder is natuurlijk cybersecurity een groot issue. Aangezien we het nodig achter de rug hebben met houtje-touwtje ICT (denk aan Diginotar) ben ik van mening dat een en ander zeer zorgvuldig moet worden opgezet en dat degelijke onafhankelijke controle van de systemen nodig is.

Zie in dit verband het rapport van het Rathenau Instituut, genoemd in het bericht “Haalbaarheidstoets digitale overheidsdiensten nodig”. In het persbericht schrijft het instituut:

Rathenau Instituut pleit voor haalbaarheidstoets digitale overheidsdiensten
Beleidsmakers overschatten de mogelijkheden van ICT. Het goed functioneren van digitale overheidsdiensten vraagt niet alleen om betere systeembeveiliging en privacybescherming, maar ook om scherpere keuzes in politieke doelstellingen. Die moeten daarom in de ontwerpfase getoetst worden op hun haalbaarheid. Dat zegt het Rathenau Instituut op basis van een studie voor het Europees Parlement Security of eGovernment Systems.

Digitalisering van overheidsdiensten
Het Rathenau Instituut deed het onderzoek naar politieke aandachtspunten rond digitalisering van overheidsdiensten voor het Europees Parlement samen met twee Europese zusterorganisaties, de Danish Board of Technology en het Duitse Institute for Technology Assessment and Systems Analysis. Drie cases zijn onderzocht: digitale aanbestedingsprocedures, elektronische patiëntendossiers en het biometrisch paspoort.

Tijdelijke parlementaire commissie ICT
De conclusies zijn ook relevant voor de besluitvorming over Nederlandse ICT-projecten. De Tweede Kamer heeft een tijdelijke commissie ICT ingesteld die een parlementair onderzoek doet naar de ervaringen met ICT-projecten van de overheid. Het Rathenau Instituut hoopt dat de conclusies en aanbevelingen van de Europese studie door de commissie worden meegenomen.

Te ambitieus
Digitalisering van administraties en online dienstverlening kunnen leiden tot kostenbesparing voor de overheid en groter gemak voor burgers. Maar, concluderen de onderzoekers, dan moet wel de systeembeveiliging verbeteren en moet er meer aandacht uitgaan naar privacybescherming. De overheid zou meer gebruik moeten maken van bestaande technieken om data te minimaliseren. Zo geven ‘attribute-based credentials’ alleen de strikt noodzakelijke informatie door.

Volgens de onderzoekers zijn beleidsmakers vaak te ambitieus als het om ICT-projecten gaat. Zo zijn bij de invoering van het biometrisch paspoort de technische implicaties ervan onderschat. EU-standaarden voor de kwaliteit van de biometrische gegevens ontbreken, waardoor het systeem niet naar behoren functioneert.

Haalbaarheidstoets
Een haalbaarheidstoets in de ontwerpfase van ICT-projecten kan uitwijzen of de diverse ontwerpeisen, zoals systeembeveiliging, gebruiksgemak en interoperabiliteit, wel verenigbaar zijn. Vanwege het grote maatschappelijke belang van ICT-projecten, zou de haalbaarheidstoets verplicht moeten worden. Voor de uitvoering ervan denkt het Rathenau Instituut aan een onafhankelijke instantie als het College Bescherming Persoonsgegevens of aan een MER(milieueffectenrapportage)-achtige constructie. Van belang is dat onafhankelijke deskundigen en belanghebbenden bij de toets worden betrokken en dat de resultaten openbaar worden gemaakt.

Het is te hopen dat de minister, de staatssecretaris en de ambtenaren van het ministerie van veiligheid deze adviezen van het Rathenau Instituut ter harte nemen.

Aanvulling 12 januari 2015

Zie ook de berichten over het onderzoek door het Center for e-Government Studies van de Universiteit Twente, in opdracht van de gemeente Amsterdam. Er werd onderzoek gedaan naar de (dienstverlenings)communicatie van de gemeente:

• Bericht op de site van Universiteit Twente: “Digitaal vaardige burgers wíllen niet altijd digitaal“, 6 januari 2015
• Naar aanleiding van het rapport: Willen burgers wel digitaal contact met de gemeente?, interview met onderzoeksleider Thea van der Geest, artikel door Rense Kuipers, UT nieuws 7 januari 2015
• ‘Kijk uit met een te digitale overheid’, aankondiging op Emerce 9 januari 2015