Toegang tot het recht staat is niet vanzelfsprekend, dat blijkt onder meer uit het feit dat de Nationale Ombudsman naar het onderwerp onderzoek instelt.

Het College voor de Rechten van de Mens signaleert dat de toegang tot het recht in Nederland onder druk staat, aldus de aankondiging van de jaarlijkse rapportage inzake 2018, die in juni jl. werd bekend gemaakt. Volgens het College heeft dit te maken met maatschappelijke ontwikkelingen als digitalisering en een terugtrekkende overheid die van mening is dat de burger zijn eigen boontjes moet doppen. Tegen eigen boontjes doppen is geen bezwaar, maar dat lukt niet altijd. Daar komt nog bij dat de overheid het voor de burger ingewikkeld maakt, door steeds meer regels te maken. Het College doet de volgende aanbevelingen:

1. Neem als overheid – zowel op centraal als lokaal niveau – een proactieve rol in rechtsbescherming, door de burger actief te informeren over zijn rechten.
2. Treed als overheid de-escalerend op bij een beginnend conflict met de burger en bied de burger daarbij alle relevante informatie om een gelijke(re) informatiepositie te creëren.
3. Garandeer dat burgers toegang hebben tot informatie, advies en onafhankelijke  ondersteuning om hun rechten tegenover private partijen te kennen en te kunnen claimen.
4. Bied alle burgers in gelijke mate goede rechtsbescherming in het geval van een juridisch geschil. Doe dit onder andere door oplossingsgerichte en onafhankelijke geschillenbeslechting te bieden en de weg naar de onafhankelijke rechter open te laten.
5. Garandeer toegankelijke rechtsbijstand voor alle burgers. Doe dit onder andere door binnen het nieuwe stelsel voor gesubsidieerde rechtsbijstand minimale criteria aan rechtshulppakketten te hanteren, waaronder betaalbaarheid, gelijkheid en het faciliteren van een effectief rechtsmiddel.
6. Identificeer, door middel van onafhankelijk onderzoek, welke (groepen) mensen risico lopen om in mindere mate rechtsbescherming te genieten door maatschappelijke ontwikkelingen, zoals digitalisering, versnipperde regelgeving en de grotere nadruk op zelfredzaamheid van de burger.
7. Stel, in vervolg op aanbeveling 6, een actieplan op met concrete doelstellingen zodat (groepen) mensen, die het risico lopen op een mindere mate van rechtsbescherming, effectief rechtsbescherming kunnen genieten.

De vice-president van de Raad van State hield in april een lezenswaardige toespraak over het onderwerp. Hij waarschuwt dat de middengroepen niet in de steek gelaten mogen worden:

Procederen is nog steeds kostbaar. Mensen met een laag inkomen die in aanmerking komen voor gesubsidieerde rechtsbijstand, of bedrijven met voldoende middelen, kunnen veelal hun recht halen. Middengroepen die niet of net niet voor gefinancierde rechtsbijstand in aanmerking komen, vallen tussen wal en schip. Zij kunnen het vertrouwen verliezen als zij er om financiële redenen van moeten afzien om hun recht te halen en noodgedwongen berusten in een onrechtmatige situatie.

Dit zijn belangrijke signalen voor het kabinet, dat het onderwerp serieus genomen moet worden.

Meer informatie:

• De Nationale Ombudsman is bezig met een project over toegang tot het recht, afronding is voorzien in het derde kwartaal van 2019, aldus de agenda van 2019.
• College voor de Rechten van de Mens: Jaarlijkse Rapportage 2018: Toegang tot het recht, 27 juni 2019
• Raad van State: Toespraak mr. Thom de Graaf, vice-president van de Raad van State, over ‘de toegang tot het recht’ tijdens het Legal Valley-congres op maandag 15 april 2019.

Toegang tot het recht houdt verband met de gefinancierde rechtshulp. Lees over dat onderwerp de berichten op de site van de Nederlandse Orde van Advocaten. Onder meer:

• Zorg NOvA over stelselherziening onveranderd groot, 19 juli 2019.
• Gesprekken over gefinancierde rechtsbijstand, 3 juli 2019.
• Merendeel sociaal advocaten overweegt te stoppen, 10 mei 2019.
• Recht op toegang tot het recht, 8 november 2017.
• Overzichtspagina gefinancierde rechtsbijstand.

Aanvulling 19 mei 2020
Toegang tot het recht keert terug op de ombudsagenda 2020. De toelichting bij het thema:

Toegang tot recht

Voor burgers is het vaak moeilijker hun recht te halen: de mogelijkheden voor rechtsbijstand worden herzien. De druk op de rechterlijke procedures neemt toe en wachttijden lopen op. Een belangrijk aandachtspunt voor de Nationale ombudsman is daarbij dat burgers niet altijd op de hoogte zijn van hun rechtsmiddelen. Daarnaast hebben zij soms onvoldoende informatie over de gevolgen van bepaalde procedures.

De Nationale ombudsman richt zich in een onderzoek daarom op de informatieverstrekking aan burgers over strafbeschikkingen en sepotbeslissingen. In het onderzoek spreekt de ombudsman hierover met verschillende partijen – waaronder het OM, het CJIB, de politie, (jeugd) strafrechtadvocaten en het Juridisch Loket. Om in kaart te brengen welke knelpunten burgers ervaren en wat zij op het gebied van informatieverstrekking van de overheid mogen verwachten.

Aanvulling 7 mei 2021
Bij de NOS verscheen het artikel De toegang tot het recht moet beter, zegt de Ombudsman, ‘of er vallen slachtoffers’.