Het regent waarschuwingen over de risico’s van digitalisering [*]. Tot nu toe is er weinig respons, niet van de overheid en ook niet van het verantwoordelijke bedrijfsleven. Mijn indruk is dat de naïeve beleidsmakers meer geloof hechten aan de IT-verkopers dan aan de waarschuwingen van verstandige mensen die zien wat er mis gaat en nog verder mis kan gaan.

De nieuwste waarschuwing werd op 25 mei jl. door de Raad voor het Openbaar Bestuur (ROB) verstuurd onder de titel “Politiek moet in actie komen om burgers te beschermen tegen uitdijende datahonger“:

Politiek moet in actie komen om burgers te beschermen tegen uitdijende datahonger
Steeds meer bedrijven – en ook de overheid – houden in toenemende mate gegevens bij over burgers. Wat weten we eigenlijk over die dataverzamelende partijen? Wat gebeurt er met al die gegevens van burgers? En hoe kunnen we voorkomen dat datasturing ontspoort?

Datasturing is een politieke zaak
Datasturing is niet neutraal, maar toch worden op basis van data over burgers steeds meer beslissingen genomen waarover partijen die sturen geen verantwoording afleggen. Het risico hiervan is dat datasturing ontspoort, zoals te zien bij de toeslagenaffaire.
Het is daarom hoog tijd dat de politiek een democratisch proces inricht rondom datasturing, stelt de Raad voor het Openbaar Bestuur in zijn advies Sturen of gestuurd worden? Zo kunnen burgers profiteren van de kansen van datasturing, maar zijn zij ook beschermd tegen de risico’s.

Het probleem: te weinig zicht op datasturing door bedrijven en overheden
In zijn advies beschrijft de ROB dat burgers en hun volksvertegenwoordigers op dit moment te weinig zicht hebben op hoe bedrijven en de overheid omgaan met hun persoonlijke gegevens. Door een gebrek aan kennis bij de overheid en politiek over datasturing komt democratische controle onder druk te staan. Dit is een probleem, omdat grondrechten van burgers worden aangetast en grote (tech)bedrijven onevenredig veel macht krijgen.

De oplossing: publieke verantwoording
De ROB wil dat burgers en volksvertegenwoordigers niet langer in het duister tasten over hoe overheid en bedrijven sturen met data. De oplossing is het organiseren van meer democratische controle door middel van openheid, transparantie en publieke verantwoording van overheid én bedrijven. Publieke verantwoording maakt het mogelijk tegenmacht te organiseren en versterkt de legitimiteit van sturen met data.

Concrete maatregelen
Voor een betere organisatie van publieke verantwoording dient het openbaar bestuur in actie te komen. Het dient de kennispositie van bestuurders, volksvertegenwoordigers, ambtenaren en burgers te versterken, publieke waarden te vertalen naar een samenhangend beleid voor data-technologie en huidige verantwoordingsstructuren beter te benutten of deze zo nodig aan te passen of nieuwe structuren te creëren. Concrete eerste stappen zijn onder meer:

• Zorg voor inhoudelijke expertise over data-technologie op het hoogste politiek-bestuurlijke niveau, verankerd in een verantwoordingsstructuur (zoals een minister voor Digitale Zaken).
• Dwing transparantie af door de positie van onafhankelijke waakhonden te versterken, zoals de Autoriteit Persoonsgegevens.
• Zorg voor een juridisch kader dat publieke waarden centraal stelt, zodat grote (tech)bedrijven ter verantwoording kunnen worden geroepen.

Bron: artikel Politiek moet in actie komen om burgers te beschermen tegen uitdijende datahonger, Raad voor het Openbaar Bestuur, 25 mei 2021. Het rapport is via deze pagina te vinden.

[*] Zoals het Rathenau Instituut (onder meer dit en dit), Nationale Ombudsman (lees dit), Algemene Rekenkamer en de Cybersecurity Raad. Lees ook dit bericht over de oproep van Waag c.s. en het artikel van Bart Jacobs, Digitale Pandemie.

Meer op dit blog over digitale overheid, digitale toekomst, cybersecurity en eenoog in het land der blinden (over digitaal onbenul).

Aanvulling 19 juni 2021
Lees over de datahonger van de overheid ook Wie stopt de datahonger? door Eva Hofman in De Groene, 9 juni 2021. Het artikel gaat over oud-parlementariër Kees Verhoeven, die vindt dat er een minister van Digitale Zaken moet komen en dat de burger niet alleen wordt bedreigd door Big Tech, maar ook door zijn eigen overheid, die veel te ver gaat in het verzamelen van informatie.