Onder deze titel gaf Thom de Graaf, vice-president van de Raad van State, in mei jl. een lezing, die hier is na te lezen.

Daarin gaat hij in op de rechtsstaat en zegt onder meer:

Wat wij onder de rechtsstaat verstaan, of onder de democratische rechtsstaat, verandert onder invloed van tijd en maatschappelijke ontwikkelingen. Dat heeft te maken met hoe wij in de loop van onze geschiedenis zijn gaan aankijken tegen macht en tegenmacht. Macht mag niet absoluut zijn en afhankelijk van het al dan niet goede karakter van de machthebber. Zie daar het verschil met de middeleeuwse koningen. Macht moet worden verdeeld en dus gedeeld, zowel in functies – normstelling, bestuur, rechtspraak -, als in autoriteiten. En onmachtigen moeten rechten kunnen uitoefenen zonder angst voor het zwaard van de staat, ze moeten daar zelfs tegen worden beschermd. Fundamentele rechten die aan eenieder toebehoren.
De idee van een rechtsstaat en de scheiding der machten bestaat al meer dan 200 jaar, maar de opvattingen over wat dit in de praktijk inhoudt zijn door de tijd natuurlijk sterk geëvolueerd.

Hij benadrukt het belang van tegenmacht:

Zonder tegenmacht geen macht. En ontbreekt die tegenmacht, dan ontbeert de staat niet alleen legitimiteit, maar ook de checks and balances die nodig zijn om te voorkomen dat een land en een heel continent worden meegesleurd in de machtsfantasieën van de heerser van dienst.

Ook in Nederland moet voor de rechtsstaat worden gezorgd, zo zegt hij. De eigen Nederlandse overheid is niet zonder blaam:

het vertrouwen dat beschaamd is door het optreden van die instituties zelf, van de overheid in al zijn facetten (…)

Vertrouwen mensen er niet meer op dat de rechtsstaat en zijn instituties die functie vervullen, dan ontstaat het risico dat die rechtsstaat zichzelf ondermijnt, aan geloofwaardigheid en dus legitimiteit inboet. Met andere woorden: rafelt het vertrouwen, dan rafelt de rechtsstaat. Maar omgekeerd geldt ook: rafelt de rechtsstaat, dan rafelt het vertrouwen.

Een aangrijpend voorbeeld van dat laatste is natuurlijk de kinderopvangtoeslagenaffaire, die veel leed heeft veroorzaakt. Onontkoombaar is de conclusie dat alle betrokken staatsmachten niet of niet voldoende hebben gedaan wat burgers van hen mochten verwachten. Het vertrouwen in de rechtsstaat liep ernstige schade op en de reparatie is moeizaam en uitermate ingewikkeld.

Hij eindigt met:

De democratische rechtsstaat is een kostbaar bezit, misschien wel het kostbaarste dat wij hebben. Laten we die met alle energie die we hebben bewaken!